कप्तान कथन

उत्तम कर्माचार्य (पूर्व कप्तान,नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोली)

मेरो जन्म २०१९ साल माघ ३ गते जनकपुरमा भएको हो । त्यति बेलाको बस्ती निकै पातलो थियो । मैले १३–१४ वर्षदेखि क्रिकेट खेल्न थालेको थिएँ । सिनियर दाइ कल्याण प्रसाद उपाध्याय, बञ्चु कोइराला भारतबाट पढेर आउँदा क्रिकेट पनि सिक्नु भएको थियो । उहाँहरु मेरो घरकै छेउमा रहेको बाह्रबिघा मैदान खेल्नुहुन्थ्यो । उहाँहरुको देखासिकी गरेरै खेल्न सुरु भयो ।

म क्रिकेट खेल्दा नेपालमा राष्ट्रिय स्तरका कुनै पनि प्रतियोगिता हुँदैन थिए । कुनै कुनै जिल्लाले क्लब स्तरीय प्रतियोगिता गर्थे । त्यतिबेला मैत्रीपूर्ण खेलको चलन थियो । राजविराज, विरगन्ज र भारतमा गएर खेल्थ्यौं र उनीहरुलाई यता बोलाउथ्यौं । उनीहरु आएर एकदिन खेलेपछि फर्किन्थे । हामी पनि खेल्न जान्थ्यौं र एकदिन खेलेर फर्कन्थ्यौं ।

त्यतिबेला ब्याट-बल पाउन निकै गाह्रो । सुरु सुरुमा कपडाको बल र काठको ब्याट बनाएर खेलियो । त्यसपछि कक बल खेल्यौं । कक आक्रामक सट हान्दा दुई टुक्रा पनि हुन्थ्यो । त्यति बेला त्यो बल बलियो खालको पाइन्थ्यो । मुसाले नकाटे भने टिक्थ्यो । ब्याट काठको बनाउँथ्यौं । कहिले काहिँ दाइहरुले ल केटाहरु खेल भनेर दिनुहुन्थ्यो । घरमा हामीलाई मुङ्ग्रो र लठ्ठी लिएर हिड्यो भन्थे । क्रिकेट त्यसरीनै खेल्यौं ।

विरगन्जतिर क्रिकेट प्रतियोगिता सुरु हुँदा २०३३–३४ साल तिर जस्तो लाग्छ । दाईहरुले भारतबाट पढेर आउँदा कहिले काहिँ खेल्न दिएको अवस्थामा ब्याट छुन पाइन्थ्यो । जनकपुरमा ब्रह्मपुरी भन्ने एउटा टोल छ । त्यहाँका सिनियर दाईहरु खेल्नुहुन्थ्यो । मेरो घरबाट नजिकै थियो । क्रिकेटका सबै खेल त्यहाँ हुन्थे ।

२०३७ साल देखि काठमाडौंमा जय ट्रफि सुरु भयो । राष्ट्रिय खेल हुँदा १०–११ जना त हामी एकै टोलका थियौं । बाहिरकाले खेल्दा पनि खेल्दैनथे । त्यो बेला जनकपुरमा पनि खासै क्रिकेट हुँदैन थियो । विस्तारै क्रिकेट हुन थालेपछि स्कोप बढेको थियो । दामोदर गौतम, दिपक कोइराला, नविन सिंह,सञ्जय ठाकुर लगायतका हामी सबै मिल्ने साथी थियौं । हामीले सँगै २०३७ देखी २०४४–४५ सम्म राष्ट्रिय प्रतियोगिता पनि खेल्यौं । उहाँहरुले विस्तारै छोड्दै जानुभयो ।

एक दुइ जना बजारका हुँदा अरु सबै एकै टोलका हुन्थ्यौं । मैले जय ट्रफी अन्तिमसम्म खेले । २०५८ सालमा जय ट्रफि अन्तिम पटक भएको थियो । पहिलो पटक राष्ट्रिय टोलीको छनोट बाह्रविघामा क्लबस्तरीय प्रतियोगिता गर्दै छनोट भएको थियो । पाँच छ वटा क्लब थिएँ । त्यसैको आधारमा खेलाडी छनोट भए । २०३७ सालमा दिपक दाईको कप्तानीमा खेले । २०३८ सालमा कल्याण प्रसाद शर्मा कप्तान हुनु भयो । २०३९ साल देखि मैले कप्तानी गरे । २०५३ सालमा नेपालको कप्तान भए । २०५५ मा कप्तानी छोडे । २०५८ सम्मै जय ट्रफी खेले ।

२०५३ मा वैशाखमा भएको जय ट्रफीको प्रर्दशनको आधारमा विरगन्जमै राष्ट्रिय क्याम्प लागेको थियो । त्यो पनि वर्षाको समय हुँदा राम्रो हुन पाएन । प्रशिक्षकमा नेपालबाट अरुण अर्याल र दिल्लीबाट विरेन्द्र भटनाघर थिए । म सँगै मनिषराज पाण्डे, पवन अग्रवाल, राजु खड्का, सञ्जय गुरुङ, जगत टमटा, लेख बहादुर (एलबी) क्षेत्री लगातका खेलाडी टोलीमा थियौं । मलेसियामा भएको प्रथम एसिसी ट्रफि इलेट कप नेपालले पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय खेलबाट औपचारिक सुरुवात गर्दा मैले कप्तानको जिम्मेवारी पाएँ ।

लिगमा हामीले बंगलादेश, फिजि, जापान, हङकङ, बुनाईसँग खेलेका थियौं । जापनलाई ८ हो की ९ विकेटले हरायौं । बुनाईलाई पनि हरायौं । अरुसँग भने हार्यौ । पहिलो पटक नयाँ ठाउँ भएकोले ध्यान त्यतै थियो । सबै उत्साहित र खुसी थिए । यो नेपालको औपचारिक अन्तर्राष्ट्रिय खेल थियो । त्यो भन्दा पहिलानै २०४५ सालमा काठमाडौं–११ बाट थाईल्यान्डको बैंकक गएको थिएँ । त्यहिबाट मैत्रीपुर्ण खेल खेल्न बंगलादेश पनि गयौं ।

२०४६ सालमा दिल्लीमा इन्डियन रेल्वे कन्ट्रसनले हामीलाई खेल्न बोलायो । त्यतिबेला श्रीनिवास राना कप्तान र म उप कप्तान थिएँ । टिम नेपाल भरबाट छनोट भएपनि नाम काठमाडौं–११ थियो । ८ जनाको छनोट भएको थियो । सिक्सर साइट प्रतियोगिता खेल्न गएका थियौं । सुरु सुरुमा टोलीमा परिदैन कि भन्ने डर लाग्थ्यो । नेपालमा त्यस्तो खेल कहिल्यै भएको थिएन । पछि त्यो यस्तो खेल रहेछ । पाँच छ जना फिल्डर कुदेको कुदै गर्नु पर्ने । पछि त प्लेइङ ११ मा नपरे पनि हुन्थ्यो जस्तो लाग्थ्यो । जुन खेल खेल्न भारतका सुनिल गवस्करसँगै पाकिस्तानका टेष्ट र एक दिवसिय खेलेका खेलाडी विभिन्न क्लबबाट खेलेका थिएँ । टोली र हामी सबैले साह्रै रमाइलो गर्यौं । नाम चलेका ठूला खेलाडी हुँदा अनुभव पनि राम्रो भयो ।

५३ सालमा नेपालको कप्तान भएको म २०५५ सालमा काठमाडौंमा भएको एसिसी ट्रफीमा थिइन । कर्मचारीको हिसाबले बाहिर गएको हुँदा छनोट भएन । २०५७ सालमा भने राम्रो खेल्दा खेल्दै पनि परिन । तीन चरणमा छनोट भएको थियो । राजविराजमा भएको पहिलो चरणमा तीनै खेलमा मैले अर्धशतक हानें । दोस्रो चरणमा भएको बन्द प्रशिक्षणमा पनि राम्रो खेले । १८,२० जनाबाट फेरि क्लोज क्याम्प भयो । त्यसमा पनि राम्रो गर्दा गर्दै टोलीमा नपर्नु मेरो क्रिकेट करिअरको अलि तितो नमिठो पल हो ।

पछि दीपेन्द्र चौधरी घाइते भएपछि म उसको स्थान लिएँ । तर म सुरुमै हुुनु पर्थ्यो । त्यतिबेला दुई –दुई वर्षमा हुने एसिसी ट्रफी मात्र अन्तर्राष्ट्रिय खेलका रुपमा खेल्थ्यौं । पछि आइसिसीको खेल खेल्न थालेपछि अलि व्यस्तता बढेको हो । पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेल्दैमा म ३४ बर्ष थिए । ३६ वर्षको हुँदा छनोट भइन । ३८ बर्षमा अन्तिम खेल खेले ।

त्यो बेला क्रिकेटबाट जीवन पालिने अवस्था थिएन । जति पनि क्रिकेट खेलियो सबै सोखले खेलियो । त्यति बेला हामी सबै खेल खेल्थ्यौं । क्रिकेट, फुटबल, एथ्लेटिक्स सबै । वर्षाको समयमा क्रिकेट हुँदैन थियो । त्यो समय अर्को खेल खेलिन्थ्यो । खेल्दै गर्दा क्रिकेटमा लत बस्यो । क्रिकेटबाट केहि हुने थिएन । मैले ३८ सालमा पढाईको आधारमा जनकपुर चुरोट कारखानामा जागिर खाएको थिएँ ।

कारखानाले पनि २०४० साल पछि क्रिकेट टिम राख्यो । देवेन्द्र बहादुर शाह अध्यक्ष हुँदा क्रिकेटको टिम बनाउनु भयो । उहाँले क्रिकेटमा धेरै रुचि राख्नुहुन्थ्यो । जसले त्यो समय जनकपुरमा क्रिकेट झनै फस्टाँयो । भन्सार भन्दा बलियो चुरोट कारखाना थियो । सामानको कुनै चिन्ता थिएन । काठमाडौं खेल मण्डलले गराउने प्रतियोगिता हामीले लगातार तीन पटक उपाधि जित्यौं । भारतमा गएर पनि जित्यौं । २०४६ सालमा बहुदल आएपछि जनकपुर क्रिकेट कारखानाको अवस्था राम्रो भएन । प्राय सबै घरेलु प्रतियोगिता जनकपुरबाटै खेले ।

म पहिलो पटक असिस्टेन म्यानेजर भएर जादा थाईल्यान्डमा पहिलो पटक भएको महिला यू१९ प्रतियोगितामा नेपालले जित्यो । सन् २०१२ मा यूएईमा भएको एसिसी कपमा नेपाल संयुक्त विजेता हुँदा टिम म्यानेजर थिएँ । नेपालले बंगलादेशमा ऐतिहासिक टि२० विश्वकप खेल्दा म टिम म्यानेजर थिएँ । ब्याडलक बंगलादेशसँग अलिकति रन रेट बढाउन नसक्दा दोस्रो चरणमा पुग्न सकेनौं । तर प्रर्दशन भने धेरै राम्रो भएको थियो । यीनै क्रिकेटबाट पाएका खुसीका पल हुन् ।

क्रिकेटबाट हाम्रो समयका कुनै पनि खेलाडीले नाम र इज्जत बाहेक अरु केहि पाएनन् । अहिले त धेरै फरक छ । नेपाल जस्तो देशमा अहिले सबै किसिमको सुविधा छ । त्यति बेला कार्पेटको जमना थियो । हुन त अहिले पनि धेरै ठाउँमा कार्पेटमै हुन्छ । पहिला कार्पेट बोकेर हिड्नु पर्थ्यो । खेल सुरु हुनुअघि आधा एक घण्टा अघि गएर खेलाडीले आफैं मैदान र पिच तयार पारेर खेल्थ्यौं । माटो र इट्टा चोरेर ल्याउनु पर्ने ।

आर्थिक अवस्था टिमको त राम्रो थिएन नै व्यक्तिगत उठाएर साध्य हुँदैन थियो । छेउछाउमा जसको घर बन्थ्यो उसैको इट्टा चोरिन्थ्यो । अहिले त पुरै तयार भएको मैदानमा खेलाडी खेल्छन् । राम्रो खेल्न सक्नेले प्रायोजन पाउँछन् । फ्रेन्चाइज लिगबाट धेरै खेलाडी धानिएका छन् । त्यसले आर्थिक पक्ष बलियो बनाउँदै लगेको छ ।

अझ ७० साल देखी संघले मासिक तलब दिदै आएको छ । एकेडेमी छन् । म सिक्न चाहन्छु भन्नेलाई प्रशस्त ठाउँ छ । हाम्रो पालामा कपडाको बल र बासको लठ्ठीको स्टम्प हुन्थे । त्यति बेला हामीलाई लुगा जुत्ता किन्न ६ सय रुपैयाँ दिन्थें । चाइनिज जुत्ता सोल नभएर लगाएर खेलियो । अहिले राम्रोे खेल्ने खेलाडीले सबै सेवा सुविधा पाउँछन् । कुनै चिन्ता लिनु पर्दैन । सन्दीप लामिछानेले विदेशी लिगमा पनि राम्रो गरेको छ ।

मेरो क्रिकेटप्रति कुनै गुनासो छैन । सबैले राम्रो खेलुन् । नेपाली क्रिकेटको राम्रो होस् । अझ माथि जाओस् । सबै अनुशासित भएर खेलुन् । हामी त्यतिबेला जस्तो अवस्था थियो त्यस्तै क्रिकेट खेल्यौं । मेरो पालमा ब्याट पाइँन, यस्तो पाएन उस्तो पाएन भन्नु बेक्कार हो । एउटा के भने नेपाल क्रिकेट संघले पूर्व कप्तानलाई पनि केहि आर्थिक सहयोग भने गर्नु पर्ने हो जस्तो लाग्छ ।

नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका कप्तानहरुको संस्मरण समेट्ने क्रममा हाम्रो खेलकुदले सबै कप्तानहरुको खेल जीवन प्रतिविम्बित गर्ने प्रयास गर्नेछ । यो लेख हाम्रो खेलकुदका भुपेन्द्र जिसीले कुराकानीका आधारमा तयार पारेका हुन् । यसअघि फुटबल टोलीका कप्तानहरुको संस्मरण पढ्न यहाँ थिच्नुहोस ।