सन्जोग चाम्लिङ

प्रिय पाठक,

यदि तपाईं लोक सेवा आयोगको परीक्षाको तयारी गर्दै हुनु हुन्छ भने एउटा सम्भावित प्रश्न तपाईंको लागि निम्नानुसार छ ।

प्रश्न – युरोपको व्यवसायिक फुटबल लिग खेल्ने पहिलो नेपाली खेलाडी को हुन् ?

उत्तर – सावित्रा भण्डारी ।

पितृ सत्ताले आक्रान्त भएको हाम्रो समाजमा सावित्रा भण्डारीको चर्चा र सम्मान जति हुनु पर्ने हो, त्यो भएको छैन । यसको कारण अनुच्छेदको सुरुवातमा नै उल्लेख भइसक्यो । नेपाली फुटबलले पाएको एउटा सुन्दर अपवाद हो, सावित्रा भण्डारी ।

सावित्राले सिमपानी गाउँ देखि युरोपेली व्यवसायिक फुटबल लिगको यात्राले प्रमाणित गरेको एउटै सत्य हो, ‘जीवनमा सम्भव छ ।’ उनको यो रोमाञ्चक यात्राले अहिले नै पूर्णविराम लगाउने छनक देखिएको छैन ।

दृढ विश्वास , अविचलित संघर्ष र निरन्तरको मिहिनेतले मान्छेलाई कहाँ पुर्याउँछ ? यसको एउटा खास उत्तर हो, सावित्रा भण्डारी ।

सपनाको सीमा हुँदैन भन्ने भनाईलाई उनले फुटबलको मैदानबाट प्रमाणित गरिन् । युरोपेली लिग एक्कासी आएको अवसर नभएर उनले देखेको सपना थियो । स्वप्नशील मानिस नै अन्ततः विजेता बन्ने हो ।

खेतीपाती, घाँस-दाउरा, पर्म सकेर र सामाजिक व्यवधानहरुसँग पनि संघर्ष गर्दै फुटबल खेल्न समय निकाल्ने एउटी बालिकाको आज गर्विलो परिचय छ । गाउँमा आएको ट्याक्टरको पछाडि कुद्ने यी बालिका आजको दिनमा युरोपेली फुटबल लिगको मैदानमा गोलको भोक मेटाउन कुद्छिन् ।

यति क्षमताशिल खेलाडीको कथा कुनै दिन विद्यालयको पाठ्यक्रममा (एक अनुच्छेद नै सही) समावेश भए पंक्तिकारलाई कुनै आश्चर्य हुने छैन ।

मित्र राष्ट्र इजरायल भौगोलिकरुपमा एशिया महादेशमा रहेता पनि विविध राजनीतिक कारणहरुले गर्दा उसले एएफसीको झण्डामा नरहेर युइएफएको झण्डामा रहेर खेल्ने गर्दछ । विश्वको हरेक फुटबल खेलाडीको सपना नै युरोपेली फुटबल लिग हो । यो तथ्यलाई आत्समात् गर्दा सावित्रा भण्डारी नेपाली फुटबलको अहिलेसम्मकै सबैभन्दा सफल फुटबल खेलाडी हुन् । आज यिनै खेलाडीको चर्चा गरौं ।

सलहेश र सावित्रा

सिराहा जिल्लाको लाहान नगरपालिकामा एउटा विशेष फूल फुल्ने गर्दछ । उक्त फूलको नाम हो – सलहेश । स्थानिय जनविश्वास अनुसार सलहेश फूल नेपाली क्यालेण्डर अनुसार नयाँ वर्ष अर्थात् बैशाख १ गते मात्र फुल्ने गर्दछ ।

त्यही दिन उक्त फूल ओइलाएर जान्छ । प्रेमको प्रतीक मानिने उक्त फूल फुल्ने दिन त्यस ठाउँमा मेला लाग्दछ , जहाँ नेपाल र भारतका धेरै दर्शनार्थीहरु भेला हुन्छन् । विशेष गरी मिथिला क्षेत्रमा यस फूलको विशेष महत्व छ ।

लमजुङ जिल्लाको सिम्पानी गाउँमा जन्मिएकी एक जना महिला फुटबल खेलाडी छिन् – सावित्रा भण्डारी । एकेए, साम्बा । एउटै शब्द साम्बा भने पछि परिचयको लागी अन्य कुनै शाब्दिक फुर्काहरुको आवश्यकता नपर्ने यी खेलाडी पंक्तिकारलाई सलहेश फूलझैं लाग्दछ । जसरी सलहेश फूल सधैं नफुलेर एक दिन फुल्दछ , त्यसरी नै सावित्रा जस्तो क्षमतावान् फुटबल खेलाडी पनि देशले सधैं पाउँदैन ।

जुन देशको फुटबल संघले महिला फुटबललाई कर्म काण्ड भन्दा माथि सोच्दैन, त्यस्तो देशमा यति प्रतिभाशाली र सबल महिला फुटबल खेलाडी पाउनु एउटा आश्चर्य नै हो । यसरी हेर्दा यो सलहेश फूल मलिलो माटोमा नभएर ढुंगामा फुलेको छ । सायद ढुंगामा फूलेको फूल भएर होला, सावित्रा विपक्षीको लागी ढुंगा झै दह्रो र कठोर देखिन्छिन् ।

नेपाली महिला फुटबलको यो कठिन कालखण्डमा सावित्राको सफलताले लेखेको कथाले समस्त नेपाली फुटबल क्षेत्रलाई सुगन्धमय बनाएको छ । यी खेलाडी तिनै हुन् , जसले लामो समयदेखि नेपाली राष्ट्रिय महिला फुटबल टिमलाई बलियो काँध दिइरहेकी छिन् । यो क्रम अझै केही समय जारी रहने पक्का छ ।

सावित्रा र साम्बा

नेपाली फुटबल जगतले साम्बा भनेर चिने पनि सावित्रा भण्डारीलाई साम्बा हुनु या बन्नु सम्मको यात्रा घतलाग्दो सुनिन्छ । पितृसत्तात्मक नेपाली समाजमा छोरी मान्छेले फुटबल खेल्न पाउनु सजिलो थिएन र छैन । सावित्राले भोगेको झैं कठिन समय सायद अहिले अलिक कम छ ।

हलोको अनौ समाएर तत्कालिन समयमा एक किसिमको विद्रोह गर्ने साहस भएकी सावित्रा भण्डारीलाई फुटबल खेल्न कहाँ सजिलो थियो होला र ! यो सुन्दर सामाजिक विद्रोह हामीले बिर्सनु हुँदैन ।

घरको चुल्हो एका तिर र फुटबलको सपना अर्को तिर । यही जोखिमको यात्रामा बनेको लोकप्रिय नाम हो, साम्बा । यो यात्रामा योगदान दिने रेफ्री शुक्र लामा धन्यवादका पात्र छन् । जसले गर्दा समयमा नैे सावित्रालाई राजधानीको यात्रा तय भयो । सावित्रा थिइन् , तर फुटबलको मैदानले उनलाई साम्बा भनेर एक मतले नयाँ नाम पारित गर्यो ।

सावित्राबाट साम्बाको रुपमा विकसित हुने क्रममा घरेलु फुटबलमा उनले कति गोल गरिन् ? यसको यकिन संख्या स्वयं साम्बालाई पनि सम्भवतः थाहा छैन ।

नेपाली समाजमा कुनै बालिका अहिले साम्बा जस्तै बन्छु भनेर सपना पछ्याइरहेकी छिन् भने त्यो भन्दा सन्तोषको श्वास साम्बाले कहिले फेर्लिन् र ? साम्बा जस्तै बनाउँछु भनेर कोही अभिभावक आफ्नो छोरीलाई फुटबलको मैदानमा लगी रहेका छन् भने त्यो भन्दा आनन्द साम्बालाई कहिले लाग्ला र ? त्यस्तो सपना भएको नयाँ खेलाडीहरुको कथा केही वर्ष पछि पढ्न–सुन्न पक्कै पाइएला ।

सिम्पानी गाउँको आफ्नै दैनिकीमा व्यस्त यी सावित्रालाई एक दिन साम्बा बन्छु भन्ने कहाँ थाहा थियो होला र ! तर राजधानी आएर संघर्षको आफ्नै मैदानमा छिरे पछि उनी सबैको प्रिय साम्बा बनिन् । विडम्बना हो, अहिले पनि धेरैलाई सपना पछ्याउन राजधानी नै आउनु पर्छ । उनले रोजेको फुटबलको सपनाको बाटोले उनलाई उनको गन्तव्यमा पुर्यायो ।

गन्तव्य पुग्नु यात्राको अन्त्य होइन, बरु नयाँ गन्तव्य फेरि पहिल्याउनु हो । पसिनाले बनाएको उनको आफ्नै नाम र कर्ममा अहिले साम्बा बनेर उनी रजगज गर्दै छिन् । क्या बात् ।

साम्बा र अर्को साम्बा

साम्बा पछि को ? अर्को साम्बा कहिले ? यी प्रश्नहरु टड्कारो छ ।

जुन देशमा महिला फुटबल लिग त के, कुनै पनि प्रतियोगिताको टुंगो पनि हुँदैन, त्यो देशमा साम्बा जस्तो प्रतिभाशाली खेलाडी हुनु समस्त नेपाली फुटबल क्षेत्रको नै शिर उँचो हुनु हो । यसो भनीरहँदा बाँकी महिला र पुरुष फुटबल खेलाडीहरुको क्षमता र योगदानलाई बेवास्ता गरेको अनर्थ नलागोस् ।

नेपाली महिला फुटबलको विकासबारे घोत्लिने हो भने हामीलाई अर्को साम्बा चाहिँदैन किनकी साम्बा त एउटा हुन्छ । हामीलाई त आउँदो दिनमा साम्बा भन्दा प्रतिभाशाली खेलाडी चाहिन्छ ।

कामना छ, साम्बालाई नै बिर्साउने गरी अर्को खेलाडी विकसित होस् । साम्बालाई नै भुलाउने नाम आएन भने पनि नेपाली फुटबललाई आउने दिनमा कम्तिमा कैयौँ साम्बाहरु चाहिएको छ ।

सोच्नुस् त, नेपालको खेल र नतिजा कस्तो हुन्छ होला ?

सार्क राष्ट्रहरुलाई मात्र हेर्ने हो भने पनि सबै देशहरुले महिला फुटबललाई माथि ल्याउन प्रयास गरी रहेका छन् । यस तथ्यको साक्षी काठमाडौंमा सम्पन्न भएको छैटौँ साफ महिला च्याम्पियनसिपमा तपाई हामी नै हौं । बढ्दो प्रतिस्पर्धाको अबको समयमा नेपाललाई साम्बा भन्दा माथिल्लो स्तरको खेलाडी चाहिन्छ । साम्बामा नै अड्किनु भनेको यथास्थितिमा रहनु हो । तर यस पछाडिको बाध्यता र वास्तविकता फेरि आफ्नो ठाउँमा छँदै छ ।

हाम्रो सपना साम्बा पछि अर्को साम्बा नभएर अझ सबल साम्बा हुनु पर्छ । के एन्फाले यसको लागी तयारी गरीरहेको छ ? यसको उत्तरमा मुस्कुराउनु सिवाय तत्काललाई केही छैन ।

साम्बाको कुराहरु सुनिरहँदा उनको एउटा सपना भनेको आफ्नो आमा बुवाको लागी एउटा घर बनाइदिने भन्ने छ । आफ्नो अभिभावकको लागी यस्तो सपना देखेर पसिना बगाई रहने छोरी नेपालको हरेक घरमा हुन् । जुन दिन साम्बाले घर बनाएर घरको चाबी आमा बुवालाई दिन्छिन्, त्यो दिन उनले जिन्दगीको सबैभन्दा ठूलो मेडल जित्नेछिन् ।

यस्तै यस्तै ।