आविष्कार पुडासैनी, फिजियोथेरापिस्ट (रुस्लान थ्री स्टार क्लब)

नेपाली फुटबलको वर्तमान स्थिति हेर्ने हो भने क्लबहरु प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउन मात्र भएपनि रात-दिन नभन्दै पूर्व-पश्चिम बसयात्रा गरिरहेका भेटिन्छन् । यसमा राष्ट्रिय टोलीका खेलाडीको बाहुल्यता रहेका ए डिभिजन क्लब आयोजकहरुको रोजाईमा पर्ने नै भए । औपचारिक प्रतियोगिता नभएको अवस्थामा क्लबहरुले आर्थिक स्थिति सबल बनाउन सहभागिता जनाउनुको विकल्प रहन्न । र यसका कारण कुनै बेला २४ घण्टाको अन्तरमा दुई बेग्लै वातावरणमा खेल्न बाध्य हुन्छन् ।

देशको एक स्थानबाट अर्को स्थानमा पुगेर तुरुन्त मैदानमा उत्रँदा यसले खेलाडीको स्वास्थ्यमा प्रत्यक्ष असर गर्छ । यसले भविष्यमा गम्भीर स्वास्थ्य समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ । यसले निम्त्याउने केहि समस्या यसप्रकार छन् :

• टाउको दुख्ने र निन्द्रा लाग्ने
• यात्रामा झुन्डिरहेको कारण खुट्टा सुन्निने
• पानीको मात्र कम भएकाले शरीर दुख्ने

विश्राम

पुतलीको प्वाँखलाई विश्राम चाहिएजस्तै खेलाडीलाई पनि उत्तिकै विश्राम चाहिन्छ । विश्वकै चर्चित प्रिमियर लिग भनौं वा छिमेकि देश भारतको इन्डियन सुपर लिग नै, खेलाडीहरुलाई उचित विश्राम पुगोस भनेर हरेक दुई खेलको बिचमा कम्तिमा ३ देखि ४ दिने विश्राम दिने चलन छ । विभिन्न खोजपछि वैज्ञानिकहरुले पनि एक खेलाडीलाई उच्च विन्दुमा लगातार दुई खेल खेल्न ४८ घण्टा विश्राम चाहिने प्रमाणित भएको छ ।

फुटबल शारीरिक रुपमा निकै कठिन खेल भएकाले पनि स्वास्थ्य अवस्थाबारे उचित ध्यान पुर्याउनु जरुरि छ । फुटबल खेल्ने समयमा शरीरका मांशपेशीहरु अत्यधिक रुपमा तन्किने गर्छन् । विश्रामको समयमा ती मांशपेशीहरुले तंग्रिने समय पाउँछन् र पुन: ताजा अवस्थामा आउने गर्छन् ।

रिकभरी

खेलपछि कुनैपनि खेलाडीले उचित विश्राम लिनु जरुरि छ । खेलपछिको विश्रामलाई रिकभरी भनिन्छ । यसक्रममा शरीरले खेलको क्रममा थकित भएको अंगहरु सामान्य अवस्थामा आउने समय पाउँछन् । मांशपेशीको ग्लाईकोजन तत्वले पुनर्ताजगी हुन्छ र टिस्युहरु पनि ठिक अवस्थामा आउन सक्छन् ।

एक खेलाडीले छोटो समयमा नै खेल र प्रशिक्षणमा सन्तुलन मिलाउनुपर्ने हुन्छ । त्यसैले उचित विश्राम गरेर शरीरलाई तयार राख्नु जरुरि छ । विशेषत: खेलपछि विश्राम अत्यावश्यक छ । प्रशिक्षक र प्राविधिक टोलीले पनि खेलपछि रिकभरी हुने किसिमको तालिका बनाउनुपर्छ ।

रिकभरीले खेलाडीको प्रदर्शन गर्ने क्षमता बढाउनुका साथै चोट लाग्ने सम्भावना न्यूनीकरण गर्छ । रिकभरीको मुख्य लक्ष्य अंगको उचित प्रयोग, नशा-मांशपेशीको द्रुत रिकभरी, टिस्यु रिकभरी र मांशपेशीको समस्या निर्मुल बनाउन सहयोग गर्नु हो । यसले खेलाडीको मनोविज्ञानमा पनि टेवा पुर्याउँछ ।

खेलाडीले अघिल्लो दिनको खेलबाट रिकभरी गर्न निम्नानुसार कार्यहरु गर्न सक्छन :

• खेलपछि उचित रुपमा मांशपेशी तन्काउने (स्ट्रेचिङ) जसले ल्याकटिक एसिड कम गर्न मदत गर्छ ।
• वरफ पानीमा जिउ भिजाउने जसले गर्दा मांशपेशीमा पर्ने दवाव कम हुन्छ ।
• खेलपछि उचित मसाज लिने । यसले खेल दौरान मांशपेशी तन्किएको र कडा भएकोलाई सामान्य अवस्थामा ल्याउन सहयोग गर्छ ।

रिकभरीमा अन्य पक्षको पनि भूमिका हुन्छ :

• जीवनशैली र मनोविज्ञान
• उचित मात्रामा निन्द्रा नपुगेको अवस्थामा खेलाडीको सोच्ने क्षमता र शारीरिक अवस्थामा पनि नकारात्मक असर पर्छ
• रक्सीजन्य पेय पदार्थको सेवनले खेलाडीको स्वास्थ्यमा प्रतिकुल असर पर्छ
• रक्सीजन्य पेय पदार्थको सेवनले खेलाडीको स्वास्थ्यमा प्रतिकुल असर पर्छ

पोषण र रीहाइड्रेसन

शारीरिक शक्तिको मुख्य श्रोत ग्लाइकोजिन हो । यसको पुनर्स्थापना गर्नु अपरिहार्य हुन्छ । यसका लागि खेल सकिएको २४ घण्टाभित्र कार्बोहाइड्रेटयुक्त खाना खानुपर्छ ।

ग्लाइकोजिनले शरीरमा ग्लुकोजको रुप लिन्छ । तर जब शरीरमा ग्लाइकोजिनको कमी हुन्छ मेटाबोलिजमले मांशपेशीमा रहेको प्रोटिन उपयोग गर्छ । यसले गर्दा शरीरमा प्रोटिनको कमी हुन्छ र चोट लाग्ने सम्भावना बढ्छ ।

खेलाडीको खानामा होस् या छुट्टै विशेष डाइट बनाएर होस्, प्रोटिनको मात्रा धेरै हुनुपर्छ । यसले मांशपेशीको स्तर सुधार्न मदत गर्छ । प्रोटिन र कार्बोहाइड्रेटले ग्लाइकोजिनको कमी महसुस हुन दिँदैन ।

रिहाइड्रेसन अर्थात् शरीरमा तरल पदार्थको (सामान्यतया पानी) मात्रा बढाउनु । यसले रिकभरीमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । गर्मी याममा खेल्दा होस् या प्रशिक्षणका क्रममा खेलाडीको शरीरबाट तरल पदार्थ कम हुन्छ । त्यसैले खेलाडीले पानी, जुस अथवा अन्य शक्तिवर्द्धक ड्रिंकहरु उचित मात्रामा सेवन गर्नुपर्छ । यसले तरल पदार्थको मात्रासँगै शरीरलाई आवश्यक इलेक्ट्रोलाइट पनि पुनर्स्थापना गर्छ ।