भुपेन्द्र जि.सी. काठमाडौं

परिवर्तन र सुधार गर्न सुरुवातमा सामान्य कुरामा ध्यान दिनुपर्छ । कुशल नेतृत्वको गुण भएको व्यक्तिले थोरै समयमा पनि धेरै परिवर्तन गर्नसक्छ । मुख्य प्रशिक्षक मोन्टि देशाई असल नेतृत्व क्षमता र कर्मशील भए थोरै समयमा धेरै परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्ने नेपाली क्रिकेटका राम्रो उदाहरण हुन् ।

नेपालले मोन्टिको मुख्य प्रशिक्षणमा पछिल्लो एक महिनामा जादुमयी प्रदर्शन गर्यो । निकै खराब लयमा रहेको टोलीले १२ मध्य ११ खेल जित्यो । देशाई आउनुअघि नेपाल २४ खेलमा ८ मा जित, एक खेलमा टाइ र एक खेल नतिजा विहीन बन्दै १८ अंकका साथ छैटौं स्थानमा थियो । एक महिनामा नेपालले ३६ खेलमा १९ मा जित र १५ मा हारसहित ४० अंकका साथ तेस्रो स्थानमा अन्त्य गर्यो ।

देशाई आउँदा नेपाललाई शीर्ष तीनमा पर्न सबै खेल जित्नुपर्ने र ओडिआई मान्यता जोगाउन कम्तिमा ९ खेल जित्नुपर्ने समीकरण थियो । त्यसबेला टोलीको प्रदर्शन हेर्दा ओडिआई मान्यता जोगाउन निकै कठिन । विश्वकप छनोटमा सोझै स्थान बनाउने कल्पना बाहिर थियो ।

माघ १४ गते देशाई नेपाल आए । आफ्नो श्रम स्वीकृति लगायत कागजी प्रक्रिया पूरा नभएपनि अर्को दिन नै उनी टियु मैदान पुगेका थिए । सम्झौता पक्का नहुँदै उनले टियु मैदान पुगेर प्रशिक्षण गर्ने इन्डोर र नेट लगायत हेरेका थिए । मोन्टिले त्यसपछि टियुको पिच र मैदान निरिक्षण गरे । देशाई पुग्दा नेपाली टोली अभ्यासको लागि आइपुगेको थिएन ।

नेपाली टोली आएपछि मोन्टिले थोरै समय लिँदै अन्तरक्रिया गरे । त्यसपछि मोन्टिले आफ्नो प्रारम्भिक टोलीमा नरहेका खेलाडीलाई फिटनेस परिक्षण तथा प्रमुख बलर र ब्याटरलाई नेटमा हेरेका थिए । नेटमा पस्नुअघि मोन्टिले कप्तान रोहित पौडेलसँग लामो कुराकानी गरेका थिए । त्यसपछि मोन्टिले लगातार अभ्यास गराए ।

राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप) ले स्वीकृति दिन ढिलो गर्दा उनी औपचारिक रुपमा नियुक्त भएका थिएनन् । मोन्टिले खेलाडीलाई मिडिया देखि टाढा रहन भन्दै केहि समय सार्वजनिक रुपमा नबोल्न भने । टोलीको ध्यान अभ्यास र प्रदर्शनमै केन्द्रित गरे । मैदानमा प्रदर्शन गरेर देखाउन खेलाडीलाई आग्रह गरे । बरु जसलाई भेट्थे त्यसलाई टोलीको सकारात्मक पक्ष र हौसला बढाउने काम गर्न भन्थे ।

मोन्टि विश्व क्रिकेटमा नाम चलेका प्रशिक्षक हुन् । नेपाल आउनका लागि उनले वेस्टइन्डिजसँग तीन वर्षदेखि चलेको ब्याटिङ प्रशिक्षकको भूमिकामा पूर्णविराम लगाएका थिए । त्यसअघि आइपिएलको राजस्थान रोयल्स, गुजरात लायन्सदेखि अफगानिस्तानसम्म प्रशिक्षकको रुपमा काम गरेको अनुभव उनीसँग थियो ।

डेढ दशक लामो प्रशिक्षण अनुभव बटुलेका उनी सन् २०१७ को यू-१९ एसिया कपमा भारतलाई हराउँदा नेपालका ब्याटिङ सल्लाहकार थिए । त्यसअघि उनले सन् २०१५ मा ब्याटिङ सल्लाहकारको रुपमा काम गरेका थिए । उनी जुन समय नेपाल आएका थिए त्यो समय आगोको रापमा खाली खुट्टा हिँड्नु बराबर थियो ।

मोन्टिले खेलाडीको मनोबल बढाउने काम गरे । खेलाडीको क्षमतामा विश्वास राखे । हरेक खेलाडीलाई हरेक बल एक युद्धको रुपमा लिने रणनीति लिए, ‘वन बल ब्याटल’ को रणनीति । उनको उदेश्य पनि स्पष्ट थियो । उनले ओडिआई मान्यता नै नरहेपनि दीर्घकालिन योजनाका साथ नेपाल आएको बताएका थिए ।

पहिलो खेलमै नेपालले फागुन २ मा नामिबियामाथि ऐतिहासिक जित दर्ता गर्यो । नामिबियाले प्रस्तुत गरेको २ सय ८६ रनको लक्ष्य नेपालले ४७.४ ओभरमा ८ विकेट गुमाउँदै पूरा गर्यो । जुन नेपालले आफ्नो ओडिआई इतिहासमै पूरा गरेको उच्च योगफल थियो ।

त्यसपछि नेपालले लगातार तीन खेलमा २ सय ७० माथिको योगफल पूरा गर्यो । मोन्टिको पहिलो प्रशिक्षणमै नेपालले बलिया टोली स्कटल्यान्ड र नामिबियालाई हराउँदै लिग २ मा पहिलो पटक क्लिनस्विप गर्यो ।

त्यसपछि नेपाल युएई भ्रमणमा गयो । युएईसँग एक खेलमा पराजित हुँदा बाँकी तीन खेलमा जित दिलाए । अन्तिम सिरिजमा पपुवा न्युगिनी र युएईलाई हराउँदै ओडिआई मान्यता जोगयो । सोझै विश्वकप छनोटमा स्थान बानायो । नेपालले अन्तिम १२ खेलमा सानदार प्रदर्शन गर्यो ।

मोन्टिले टोलीमा सुरुमा मानसिक सोच र विश्वासमा काम गरे । टोलीमा नकारात्मक कुरालाई अन्त्य गरे । ह्याप्पी ड्रेसिङ रुम अभियान चलाए । मोन्टिले खेलाडीलाई आत्माविश्वास थपे । पछिल्लो एक वर्ष टोलीबाट बाहिर रहेका कुशल मल्ललाई मौका दिँदै शीर्षक्रममा प्रयोग गरे ।

मध्यक्रममा अपेक्षा अनुसार चल्न नसकेका दीपेन्द्रलाई फिनिसरको रुपमा खेलाए । लगातार राम्रो गर्दा पनि मौका नपाएका भीम सार्कीलाई मध्यक्रममा खेलाउने जोखिम लिए । टोलीमा मोन्टिले एक अतिरिक्त ब्याटर खेलाए । उनको सबै रणनीतिले काम गर्यो । खेलाडीले उनलाई निराश पनि बनाएनन् ।

मोन्टिको पहिचान नै ब्याटिङ प्रशिक्षकको रुपमा छ । नेपालको समस्या दीर्घकालिन देखि ब्याटिङ थियो । उनले ब्याटिङसँगै मानसिक रुपमा खेलाडीलाई मजबुत बनाए । अर्कोतर्फ नेपाली क्रिकेटमा सबै युवा खेलाडी हुँदा मोन्टि जस्तो प्रशिक्षकको अति आवश्यक भइसकेको थियो । खेलाडीले सिक्ने बेला नै यहि हो । खेलाडीले आफ्नो आवश्यकता अनुसार कै प्रशिक्षक पाए ।
त्यसैले गर्दा नेपाली क्रिकेटको प्रदर्शन फेरिएको छ ।

पुन नयाँ उत्साह र आशा बढ्न थालेको छ । मनोज प्रभाकरले भद्रगोल बनाएको ब्याटिङक्रम र टिम सन्तुलन उनले मिलाए । टोलीमा पछिल्लो समय देखिएको एकता कमीलाई अन्त्य गरे । टिमलाई एक बनाएर खेलाउन सफल भए । टिमलाई एक बनाउन सक्नु नै मोन्टि सफल हुनुको प्रमुख कारण हो । सबै खेलाडीलाई समान व्यवहार गरे । जुन पछिल्ला केहि वर्षमा ठूलो समस्याको रुपमा रहँदै आएको थियो । एकताको कमीले नेपालले राम्रो नतिजा हात पार्न सकेको थिएन ।

हुन त मोन्टि २०१७ मै कम सेवा सुविधामा नेपालको मुख्य प्रशिक्षक बन्न इच्छा भएको बताएका थिए । उनी आफुले नेपाली क्रिकेटलाई केहि दिन चाहेको बताउँदै आएका थिए । तर क्यान आइसिसीको निलम्बनमा हुँदा सम्भव भएन । त्यसैले उनी क्यानडातर्फ लागेका थिए । क्यान आएपछि तीन प्रशिक्षक नेपाल आए । यसबीचमा मोन्टिको नाम हरेक समय चर्चामा रह्यो । तर क्यानले आफनो स्वार्थको लागि मोन्टि नभएर अन्य प्रशिक्षकलाई लियो । त्यसैको कारण टोलीको एकता खटपट आयो ।

प्रशिक्षक क्यानको इशारामा चल्न थाले । मोन्टिले आइपिएलको लागि धेरै समय मागेको भन्दै बाहना बनाएको थियो ।
डेभ ह्वाटमोर, पुबुदु दासानायके र मनोज प्रभाकरलाई ल्याउँदा मोन्टि प्रमुख दाबेदार थिए । तर मोन्टि ल्याउँदा आफ्नो स्वार्थ अनुसार काम गर्न नपाइने डरले अन्यलाई लिएको थियो । यिनै निर्णयले नेपाल ओडिआई मान्यता गुम्ने संघारमा थियो ।

अन्त्यमा ओडिआई मान्यता नै गुम्ने अवस्था आएपछि आफ्नो सबै स्वार्थ त्यागेर क्यानले मोन्टिलाई ल्याउने निर्णय गर्यो । मोन्टिले आफ्नो महत्त्व के हो देखाइदिए पनि । त्यो बेला केहि खेलाडी र आफ्नो स्वार्थको पछि क्यान नलागेको भए मोन्टिले सायद नेपाली क्रिकेटको मुख्य प्रशिक्षक हुन्थे । नेपाली क्रिकेटको अवस्था फरक हुन सक्थ्यो ।

नेपालका सबै खेलाडी पछिल्लो समय प्रदर्शन फेरिमा मोन्टिलाई श्रेय दिन्छन् । ‘१२ खेल अगाडिनै हामीले यो सोचेका थियौं । पहिला ओडिआई र त्यसपछि सोझै विश्वकप छनोट थियो । सबै कुरा हाम्रो लागि राम्रो भएको छ । जुन कुरा सरले सबै मेन्टन गर्नु भएको छ । सुरुमा आएदेखिनै हामीले गर्न सक्ने विश्वास राख्नु भएको थियो । आज त्यो सपना पूरा भयो’, कप्तान रोहित पौडेलले भने ।

त्यसमा थपे, ‘यसको मुख्य श्रेय म खेलाडीलाई दिन्छु । यो १२ खेलमा सबैले योगदान दिएका छन् । सर आएदेखिनै मोमेन्ट हाम्रो पक्षमा आयो । जुन काम अहिले ड्रेसिङ रुपममा छ धेरै श्रेय सरलाई जान्छ ।’

नामिबियालाई पहिलो खेलमा हराउन सानदार शतक हानेपछि कुशल भुर्तेलले मोन्टिको प्रशंसा गरेका थिए । ‘सबै खेलाडी सकरात्मक देखिन्छन् । टिममा सबै सकरात्मक छन् । एक अर्कालाई साथ दिएका छन् । सन्दीप पनि धेरै पछि आयो । उसलाई पनि साथ दिएको छ । प्रशिक्षकले नकरात्मक कुरा गर्दै गर्नुहुन्न । खेल जितेपनि हारेपनि सबैलाई साथ दिनुभएको छ,’ उनले भने ।

नेपाललाई सोझै विश्वकप छनोटमा पुर्याएपछि मोन्टि केहि भावुक बने । ‘केहि समय योजनाले काम नगर्न सक्छ । त्यो समय खेलाडी देखि खेलाडीले सन्तुलन मिलाउनु पर्ने हुन्छ । यो पुरा यात्रामा आगमी भविष्यको बारे हामीलाई कहिल्यै चिन्ता र पछुतो रहेन । हामीले सधै आगमी दिनमा के गर्ने भन्नेमा ध्यान केन्द्रित गयौं । त्यहि नै सफलता सुत्र हो’, मोन्टिले भने ।

‘मैले यतिधेरै दर्शक एसोसिएट क्रिकेटमा कहिल्यै देखेको थिएन । म समर्थकलाई सन्देश दिन चाहन्छु । धन्यवाद सर्मथक साँच्चै धेरै आउनु भयो । यो टिम विकासको क्रममा छ । केहि सिक्नेक्रममा छ । कुनै दिन चाहेजस्तो नतिजा नआउन सक्छ । तर साथ दिइरहनुहोस् । किनभने खेलाडीले साँच्चै कडा मिहिनेत गरेका छन् । यिनीहरुमा उत्कृष्ट चरित्र छ’, मोन्टिले भावुक हुँदै भने ।

मोन्टिको गुण नै अरु भन्दा फरक छ । मैदान छिरेपछि सिधै पिच निरिक्षण गर्दछन् । मैदानका कर्माचारीसँग निरन्तर कुरा गर्छन् । इनिङपछि पिच परिक्षण गर्दछन् । विपक्षीलाई गाली गर्न नहुने उनको तर्क छ । अभ्यासपछि कप्तान रोहितसँग छलफल गर्ने गर्दछन् । शान्त र शालिन स्वभावका छन् । लक्षण युक्त छन् ।

यदि ओडिआई मान्यता सोझै गुमेको वा विश्वकप छनोट खेल्न नसकेको भए त्यसको दोषि मोन्टि नभएर क्यान हुने थियो । किनभने ३६ मध्य अन्तिम १२ खेल हेर्न आएका थिए । त्यसअघि २४ खेलमा ८ मात्रै जितेको थियो । तर मोन्टि नेपाली क्रिकेटको हिरो बने । छोटो समयमा अपेक्षा र आशा भन्दा मोन्टिले धेरै राम्रो काम गरे ।

फिल्मी शैलीमा सफलता दिलाए । मोन्टिको प्रशिक्षणमा आगमी दिनमा नेपाली क्रिकेटलाई धेरै माथि जाने सम्भावना छ । त्यसको लागि केहि समय लाग्छ । घरेलु मैदानमा हुँदा प्रदर्शन गर्न सहज भयो । विदेशी भूमिमा केहि समय प्रदर्शन नदेखिन सक्छ । यदि मोन्टिले आफ्नो योजना अनुसार काम गर्न पाउँछन् र क्यानले आर्थिक समस्या नदेखाउने हो भने अव नेपालले विश्व क्रिकेटमा फड्को मार्नसक्छ । तर अहिलेको घरेलु संरचना र प्रतियोगिताले भने सम्भव देखिदैन ।