भूपेन्द्र जिसी, काठमाडौं

एक समय विश्व क्रिकेटमा केन्या विश्वकप फाइनल खेल्न सक्ने एसोसिएट टोलीको रुपमा उदाएको थियो । एसोसिएट मात्र होईन टेस्टका ठूला टोलीलाई स्तब्ध पार्दै केन्याले जायन्ट किलरको पहिचान बनायो । सन् १९९६ देखि २०११ सम्म लगातार पाँच संस्करण एकदिवसीय विश्वकप खेल्दै केन्याले बलियो उपस्थिति जनाएको थियो ।

केन्या बाहेक अन्य कुनैपनि एसोसिएट टोलीले पाँच पटक विश्वकप खेलेका छैनन् । केन्यापछि एसोसिएटमा सर्वाधिक धेरै क्यानडा र नेदरल्यान्ड्सले समान चार पटक एकदिवसीय विश्वकप खेलेका छन् । यी दुवै टोलीले लगातार ३-३ पटक मात्रै विश्वकप खेलेका छन् ।

सन् २००० देखि २००४ सम्म केन्याले च्याम्पियन्स ट्रफीमा प्रतिस्पर्धा गर्यो । सन् २००७ को टि२० विश्वकप पनि खेल्यो । सन् २००३ मा दक्षिण अफ्रिका, केन्या र जिम्बावेले संयुक्त रुपमा विश्वकप आयोजना गरे । त्यो विश्वकपमा केन्याले सनसनी मच्चाउँदै सेमिफाइनल खेलेको थियो ।

समूह बी मा रहेको केन्याले विश्व क्रिकेटलाई तरङ्गित पार्ने प्रदर्शन गर्यो । उक्त विश्वकपको समूह बी मा श्रीलंका, केन्या, न्युजिल्यान्ड, दक्षिण अफ्रिका, वेस्टइन्डिज, क्यनाडा र बंगलादेश थिए । श्रीलंका शीर्ष र केन्या दोस्रो स्थानमा रहँदै सुपर सिक्समा स्थान बनाएका थिए ।

उक्त विश्वकपमा केन्या पहिलो खेलमा दक्षिण अफ्रिकासँग १० विकेटले पराजित भएको थियो । दोस्रो खेलमा क्यानडालाई ४ विकेटले हरायो । तेस्रो खेलमा न्युजिल्यान्डले केन्यालाई वाकओभर दिएको थियो । चौथो खेलमा सन् १९९६ को विश्वकप विजेता श्रीलंकालाई केन्याले ५३ रनले स्तब्ध पारेको थियो । त्यो समय श्रीलंकाको टोलीमा सनथ जयसूर्या, महेला जयवर्धने, कुमार संगाकारा, चामिन्डा भास र मथैया मुरलीधरन जस्ता विश्वस्तरिय खेलाडी उच्च विन्दुमा खेलिरहेका थिए । तर पनि केन्याले स्तब्ध पार्दै सुपर सिक्सको ढोका खोलेको थियो । केन्याले बंगलादेशलाई ३२ रनले हराएको थियो । वेस्टइन्डिजसँग भने १ सय ४२ रनले पराजित भएको थियो ।

सुपर सिक्सबाट केन्याले सेमिफाइनलमा स्थान बनाएको थियो । केन्या विश्वकप सेमिफाइनल खेल्ने एकमात्रै एसोसिएट टोली हो । सेमिफाइनलमा भारतसँग ९१ रनले पराजित हुँदै केन्या बाहिरिएको थियो । धेरैको अनुमान त्यो समय केन्या अबको टेस्ट टोली बन्छ भन्ने नै थियो । तर २०११ मा भारतमा भएको विश्वकपपछि केन्याले ठूलो स्तरको क्रिकेट खेलेको छैन ।

२०१४ मा केन्याले आफ्नो ओडिआई मान्यता नै गुमायो । लगातार १८ वर्ष ओडिआई मान्यता कायम गरेको केन्याले त्यसपछि लगातार विश्व क्रिकेटमा खराब प्रदर्शन गर्दै गयो । केन्या अहिले आइसिसी च्यालेन्ज लिग खेल्नुपरेको छ ।

स्टिभन टिकोलो, थोमस योडोयो, कोलिन्स ओबुया र केनेडी ओटिएनो लगायत त्यो समय जतिपनि स्टार खेलाडी थिए, उनीहरुको विकल्प तयार पार्न केन्याले कहिल्यै ध्यान दिएन । वर्तमानमा रमाउँदा घरेलु क्रिकेट संरचना, राष्ट्रिय टोलीमा ब्याकअप र ग्रास रुट क्रिकेट लगानीमा ध्यान दिएन । तत्कालिन सफलतामा यसरी रमायो की बाँकी उसले कहिल्यै सोचेन । त्यसको असर २०११ को विश्वकपपछि देखिन थालेको थियो । अहिले केन्या अहिले विश्व क्रिकेटमा आफ्नो अस्तित्व बचाउन संघर्षरत छ ।

सन् २००० को दशकमा केन्याजस्तै वर्तमान नेपालको प्रदर्शन मेल खान्छ । अझ पछिल्लो तीन महिनामा नेपालले आफ्नो इतिहासकै एक उत्कृष्ट क्रिकेट खेलेको छ । १७ मध्य १६ अन्तर्राष्ट्रिय खेल जितेको छ । पछिल्लो तीन महिनामा नेपालले एसोसिएट शीर्ष टोलीसँग नखेलेको नेदरल्यान्ड्ससँग मात्रै हो । अन्य जतिपनि टोलीसँग खेलेको छ सबैलाई हराएको छ । कप्तान रोहित पौडेल र मोन्टि देशाईले नेपाली क्रिकेटमा जादु नै गरेका छन् ।

नेपालले असम्भव मानिएको ओडिआई मान्यता निरन्तरता र सोझै विश्वकप छनोटमा स्थान बनायो । ओडिआई जोगाउन लिग २ मा पछिल्ला १२ मध्य ९ खेल जित्नुपर्ने अवस्थाबाट टोलीले सोझै विश्वकप छनोटमा पुग्न नेपालले १२ मध्य ११ खेल नै जित्यो । त्यो प्रदर्शन आफैंमा जादुमयी र आश्चर्यजनक थियो । त्यस्तै ओमान र युएई जस्ता देशलाई पछि पार्दै एसिया कपमा स्थान बनाउँदै भारत र पाकिस्तानसँग भेट पक्का गर्यो । अहिले नेपाली टोलीलाई हार्न नजानेको टोली भन्न थालिएको छ । सिनियर टोलीले सानदार प्रदर्शन गरेको छ । एसोसिएट क्रिकेटमा नेपालले राज गरेको छ । घरेलु मैदान र दर्शकको भरपूर्ण फाइदा उठाएको छ ।

सिनियर टोलीले सानदार प्रदर्शन गरिरहँदा घरेलु संरचना र प्रतियोगिताको अवस्था भने उस्तैछ । जुन दीर्घकालिन समयमा ठूलो असर पर्नसक्छ । नेपालमा घरेलु क्रिकेटमा प्रधानमन्त्री कप एकदिवसीय प्रतियोगिता हुँदै आएको छ । १० टोली सहभागी प्रतियोगितामा समूह चरणमा विभाजन गर्दै मुस्किलले दुई हप्ता चल्ने गर्दछ । यसअघि मेयर्स कप प्रतियोगिता हुँदै आएकोमा महिलातर्फ ललितपुर महानगरले निरन्तरता दिँदा पुरुषतर्फको प्रतियोगिता भने काठमाडौं महानगरले गर्न मानिरहेको छैन ।

नेपाल ए, नेशनल क्रिकेट एकेडेमी, ग्रासरुटमा लगानी, स्कुल, कलेज र एकेडेमी क्रिकेट चर्चामा सिमित छन् । युवा खेलाडीलाई विशेष विदेश प्रशिक्षणबारे योजना देखिएको छैन । नेपालले अहिले जसरी प्रदर्शन गरेको त्यसैलाई निरन्तरता दिन घरेलु क्रिकेट पनि त्यतिनै मजबुत हुनुपर्छ । घरेलु क्रिकेटमा लगानी भने शून्य जस्तै देखिन्छ । सिनियर खेलाडी निरन्तर ब्यस्त र राम्रो आम्दानी गर्दा घरेलु क्रिकेट खेल्ने खेलाडीलाई पेट पाल्नै कठिन छ । घरेलु प्रतियोगिता शून्य छन् ।

नेपालको प्रदर्शन अहिले विश्व क्रिकेटमा निकै लोभलाग्दो छ । त्यसलाई निरन्तरता दिन त्यो भन्दा बढी चुनौती छ । विदेशी भूमिमा कसरी खेल्छ त्यो हेर्न नै बाँकी छ । नेपालले २०१४ को टि२० विश्वकपमा सानदार प्रदर्शन गर्यो । पहिलो चरणमा हङकङ र अफगानिस्तानलाई स्तब्ध पार्दै विश्व क्रिकेटमा सनसनी मच्चाएको नेपाल अन्तिम खेलमा आयोजक बंगलोदशसँग पराजित हुँदा सुपर टेनमा पुग्न सकेको थिएन । त्यो समय नै नेपाललाई विश्व क्रिकेटमा टेस्ट टोलीको मान्यता पाउने सम्भावित टोलीको रुपमा हेरिएको थियो । २०१४ मा नेपालले जुन प्रदर्शन गरेको थियो त्यसैलाई निरन्तरता दिएको भए सायद अहिले नेपाल टेस्ट खेलिरहेको हुन्थ्यो ।

तर नेपालले त्यसपछि टि२० विश्वकप खेल्न सकेको छैन । २०१९ मा त नेपाल विश्वकप ग्लोबल छनोटमै पुग्न सकेको थिएन । २०१४ पछि नेपालले बल्ल अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा आफ्नो लय समाएको छ । नेपाललाई पुन त्यो लय र आशा देख्न झण्डै एक दशक लाग्यो । त्यसको मुख्य कारण घरेलु संरचना र प्रतियोगिता नै हो ।

अब त्यस्तो नहुन समयमै ध्यान दिनुपर्छ । खेलाडीले मैदानमा खेलेर मात्रै हुँदैन । घरेलु क्रिकेट र संरचनामा पनि क्यानले त्यतिनै ध्यान दिनुपर्छ । नेपालको सफलता केन्याको जस्तो सिमित नभएर निरन्तर हुनुपर्छ । यो सफलताबाट नेपाल पछि फर्किनु हुँदैन । त्यसको लागि सिनियरसँगै घरेलु क्रिकेट र संरचनामा पनि त्यतिनै ध्यान दिनुपर्छ ।