भुपेन्द्र जिसी, काठमाडौं

नेपाली महिला क्रिकेटमा सुमन खतिवडाले वर्तमान समयकै उत्कृष्ट युवा अलराउन्डरको पहिचान बनाएकी छिन् । विशेषगरी आक्रामक ब्याटिङ उनको पहिचान हो । उनको शैली र गतीमा ब्याटिङ गर्ने विरलै नेपाली महिला खेलाडी छन् । क्लिन हिटका लागि चर्चित सुमन ‘म्याच विनर’ अलराउन्डर हुन् ।

नेपाली महिला क्रिकेट टोलीले मलेसियासँग पाँच टि२० आई खेलको सिरिजमा गरेको प्रदर्शनले नेपाली महिला क्रिकेटको स्तर छर्लङ्ग पार्देको छ । टोलीले सिरिज जितेपनि नेपालको प्रदर्शन दिन प्रतिदिन कमजोर हुँदै गएको छ । टोलीमा सुमन जस्ता खेलाडीको आवश्यकता प्रष्ट देखिन्छ । तर लगातार उक्त अवसरबाट बन्चित भएपछि सुमन भने नेपाल छाडेर अर्को महिना अष्ट्रेलिया जादैछिन् ।

नेपालमा पर्याप्त खेल नहुँदा र आर्थिक अवस्था राम्रो नभएपछि उनले अष्ट्रेलियामा सिड्नीबाट क्रिकेट खेल्ने निर्णय लिएकी हुन् । नेपाली क्रिकेटले ठूलो स्टार खेलाडी गुमाउने पक्का छ । सुमन जस्ता क्षमतावान् युवा खेलाडी पाउन नेपालले दशकनै पर्खनु पर्ने हुनसक्छ ।

नेपाली महिला क्रिकेट टोलीले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट कहिले खेल्छ नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) लाई नै थाहा हुँदैन । चाडपर्व भन्दा पनि अझ ढिलो गरि हुने अन्तर्राष्ट्रिय खेलले खेलाडीमा निराश बनाएको छ । नेपालले मलेसियामा झन्डै एक वर्षपछि अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेल्यो । घरेलु क्रिकेटमा प्रधानमन्त्री कप महिला क्रिकेट र ललितपुर मेयर्स कप मात्रै हुँदै आएका छन् । ८ टोली सहभागी राष्ट्रिय प्रतियोगितामा प्रदेशका खेलाडीले ३ खेलमा चित्त बुझाउनु पर्ने हुन्छ ।

घरेलु क्रिकेट खेल्दा उल्टै आफ्नो खर्चमा खेल्नुपर्ने बाध्यता छ । अन्तर्राष्ट्रिय खेल्ने खेलाडीलाई क्यानले १२ जनालाई मात्रै मासिक तलब दिँदै आएको छ । त्यो आफैंमा निकै लज्जास्पद छ । ए ग्रेडमा रहने खेलाडीले सर्वाधिक २१ हजार प्राप्त गर्दछन् । प्रत्येक खेलको म्याच फि ५ हजार मात्रै छ जुन रकम एउटा राम्रो ब्याट किन्न पुग्दैन ।

खेल्ने समय राम्रो र खुसी लाग्छ । तर खेलेर फर्केपछि भोके पेट र परिवारको समस्या टार्न सकिँदैन । त्यसैको कारण देश छाड्नुपर्ने अवस्था हुन्छ । देशलाई विश्वकप खेलाउने सपना देखेका खेलाडी आफ्नो र परिवारको पेट पाल्न विदेश जानुपर्ने बाध्यता छ ।

विष्फोटक ब्याटर डली भट्ट बन्द प्रशिक्षणमा रहेकै समयमा केहि साता अघि अष्ट्रेलिया पुगिन् । सुमन खतिवडा र गण्डकी प्रदेशकी शीला क्षेत्री अर्को महिना त्यसतर्फ जाँदैछन् । राष्ट्रिय टोलीबाट खेलिसकेकी आरती विडारी पनि गत वर्ष नै अष्ट्रेलिया लागेकी थिइन् ।

पछिल्लो ४-५ वर्षमा घरेलु क्रिकेट हेर्ने हो भने सुमनको प्रदर्शन सानदार छ । आश्चर्य कुरा नेपालको टोलीमा मौका पाउन उनी जति योग्य भएपनि अवसर कहिल्यै पाइनन् । १३ औं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) मा पहिलो पटक नेपाली टोलीमा परेकी उनले माल्दिभ्सविरुद्ध अन्तिम खेलमा डेब्यू गरेकी थिइन् । उक्त खेलमा ब्याटिङ गर्ने अवसर नपाएपनि एक विकेट लिएकी थिइन् । त्यो उनले नेपालबाट खेलेको एकमात्र खेल हो ।

नेपालमा राम्रो गर्दा पनि अवसर नपाएपछि, घरेलु खेलहरु नहुँदा र आर्थिक अभावको कारण उनले अष्ट्रेलियामा रोजेकी छिन् ।
‘अष्ट्रेलियामा पनि क्रिकेट नै खेल्ने हो । सिड्नीमा कमाउन र खेल्न दुवै अवसरको खोजीमा जान लागेकी हुँ । अर्को महिना जान्छु’, उनले भनिन् ।

गतवर्ष नवौं राष्ट्रिय खेलकुदमा बागमती प्रदेशले कास्य जित्दा सुमनले ६ खेलमा १३१.४६ को स्ट्राइकरेटमा १ सय १७ रन बनाएकी थिइन् । सम्झना खड्का १ सय ३५ रनपछि उनी सर्वाधिक रन बनाउने ब्याटर थिइन् । तर त्यस लगत्तै नेपाली महिला टोलीले मेरिलेबोन क्रिकेट क्लब (एमसिसी) सँग पोखरामा सिरिज खेल्दा टोलीमा थिइनन् ।

त्यसपछि उनी केहि समय क्रिकेट देखी टाढा रहने निर्णय लिइन् । केहि साताअघि दोस्रो बागमती प्रदेश स्तरिय खेलकुदमा चितवनबाट खेल्दै क्रिकेटमा पूनरागमन गरेकी थिइन् ।

‘खेलपनि भएको छैन । म पनि खेलिन । अभ्यास पनि गरिन । खेल कहिले हुन्छ थाहा हुँदैन । त्यहि खेल हेर्यो अनि बस्यो । अभ्यास गर्न थालेपछि बागमती कप भने खेलें’, नखेल्ने निर्णय बारे त्यसैमा उनले थपिन्’, नेपालमा सेवा सुविधाहरु केहि छैन । खेल पनि हुँदैन । त्यहि भएर नखेल्ने निर्णय लिएँ ।’

तर क्रिकेट नशा भएको बताउँछिन् । ‘क्रिकेट एउटा नशा जस्तै हो । छोडेपछि पनि फेरि खेलौं खेलौं जस्तो लाग्छ । छोड्नै नसकिने रहेछ’, उनले भनिन् ।

नेपालबाट क्रिकेट खेल्ने सपना देख्दा बाल्यकालमै सुमनले झन्डै आफ्नो ज्यान नै गुमाउनु परेको थियो । मृत्युलाई जितेर नेपाललाई विश्वकप खेलाउने सपना देखेकी उनी घरको बाध्यताले देशनै छाड्दै छिन् । २०७१ सालमा कक्षा १० मा पढ्दै गर्दा जनकपुरमा यू-१६ क्रिकेट प्रतियोगिता खेल्न जाने क्रममा सिस्नेरीमा उनी चढेको बस दुर्घटना भएको थियो ।

दुर्घटनामा उनको कम्मरमा गम्भीर चोट लागेको थियो । कम्मरको गेडि फुस्किएको कारण मासु पलाएर जोडीन मात्र एक महिना हस्पिटलमा बस्नु परेको थियो । हस्पिटलमा हुँदा उनको डाक्टरलाई पहिलो जवाफ म क्रिकेट खेल्न सक्छु वा सक्दैन भन्ने थियो ।

त्यसपछि उनले लगातार सानदार प्रदर्शन गरिन् । २०१९ मा डब्लूसिएलको उपाधि चितवनलाई जिताउन उनको प्रदर्शन निकै महत्वपूर्ण थियो । २०२१ को ललितपुर मेयर्स कपमा सुमनले मेयर्सबाट ५२ बलमा ९ चौका र २ छक्कासहित ७७ रनको सानदार इनिङ खेलेकी थिइन् ।

त्यो समय घरेलु टि२० क्रिकेटमा महिला खेलाडीले एकै खेलमा बनाएको उच्च रन थियो । यसै सिजन एपिएफकी सीता रानामगरले फाइनलमा सुदूरपश्चिमविरुद्ध ७९ रन बनाउँदै उक्त कीर्तिमान तोडेकी थिइन् ।

नेपालले उनलाई मौका दिएन । तर अष्ट्रेलियाकी पूर्वकप्तानले उनको क्षमताबाट प्रभावित हुँदै सिड्नी युनिभसिर्टीबाट खेल्न बोलाएकी छिन् । पूर्वकप्तानको नाम भने उनले गोप्य राख्न भनेकी छिन् ।

‘सिड्नी युनिभसिर्टीले बोलाएको छ । अष्ट्रेलियाको एक पूर्वकप्तानले नै बोलाउनु भएको छ । उतै क्लबबाट खेल्नी हो । मिलेसम्म बीचमा नेपाल आएर खेल्न खोज्नेछु’, उनले भनिन् ।

नेपालले महिला टि२० आईमा पहिलो पटक मलेसियासँग हार्यो । ‘अहिले मलेसियासँग म भएको भए यस्तरी हान्थे जस्तो लाग्छ । खेलाडीहरुको गल्ती होईन । उनीहरुको खेल नै छैन । नखेली अरुको खेल हेरेर बस्दा धेरै गाह्रो हुन्छ । खेल खेल्ने र नखेल्ने टोलीहरुको स्तर देखिने रहेछ’, उनले भनिन् ।

नेपालले गतवर्ष युगान्डासँग पाँच खेलको सिरिज खेल्दा होस् वा एसिया कप छनोट खेल्दा सुमनलाई टोलीमा राखेन । मलेसियासँगको सिरिजमा पनि उनलाई कुनै जानकारी दिएन । उनले प्रधानमन्त्री कप खेलिनन् । त्यसपछि ललितपुर मेयर्स कपमा पनि परिनन् । उनले लगातार राम्रो गर्दा पनि नेपालको टोलीमा परिनन् । जति दुःख, मिहिनेत र प्रदर्शन गर्दा पनि परिदैन भने किन खेल्ने सोच आएको थियो ।

‘यता राम्रो गर्दा पनि मौका पनि नपाइने । घरबाट पनि दबाब (प्रेसर) भयो । नेपालमा बसेर गरम भन्ने पनि केहि छैन । बाहिर राम्रो अवसर आएको छ । त्यसैले जान लागेको हो । नेपालमा खेल नै हुँदैन’, उनले भनिन् ।

झापाको सैनिक मोडमा घर भएकी सुमनको जन्म २०५६ मा काठमाडौंमा कमल र शारदा खतिवडाको काखबाट पहिलो सन्तानको रुपमा भएको थियो । सुमनको एक बहिनी र भाई छन् । आमा आफ्नो जमानाकी एथ्लेटिक्स खेलाडी थिइन् । २०११ सालमा उनकी आमा सगरमाथा चढेकी थिइन् ।

आमा काखमा खेलेर हुर्कने बेला तीन वर्षकै कलिलो उमेरमा पढाईको लागि काठमाडौंमा होस्टेलमा बस्नु परेको थियो । त्यसैको कारण उनले सानैदेखी काठमाडौं र बागमती प्रदेशबाट घरेलु क्रिकेट खेल्ने गरेकी थिइन् ।

घरबाट नै पैसा मागेर खेल्नु परेपछि परिवारले नै गाली गर्ने सुमन बताउँछिन् । ‘हरेक भ्रमणमा १५/२० हजार लगेर जानुपर्ने हुन्छ । क्यानबाट आएको पैसा भ्रमण गर्दा नै सकिन्छ । पैसा माग्दा घरमा पनि धेरै प्रेसर हुन्छ नि । घरकी जेठी छोरी । आफूले गर्ने बेलामा माग्नुपर्छ । बाबा पनि बुढो हुनु भयो । काम गर्न सक्नुदैन । घरले पनि मलाई कतिसम्म गर्नु । खेलाडी भएपछि एउटा नाम र इज्जत हुन्छ भनेर मम्मीले साथ दिनु भएको थियो । बुबाले अब आफूले नसक्ने हुँदा मैले नै घरको सबै गर्नुपर्छ भन्नुहुन्छ’, उनले भनिन् ।

सुमनले केहि प्रतियोगिता गुमाउँदा नेपाली क्रिकेटको अभिभावक क्यानले उनीबारे कहिल्यै सोधपुछ गरेन । त्यसले उनको मन झनै मर्यो ।

‘सिनियर दिदीहरुले किन नखेलेको हो भनेर सोध्नुभएको थियो । त्यति बेला मेरो अष्ट्रेलिया प्रक्रिया हुँदा मैले खुलाउन पनि चाहेको थिइनँ । क्यानका कुनैपनि मान्छेहरुले मलाई किन नखेलेको भनेर सोधपुछ गरेनन् । क्यानले नसोध्दा आफ्नो अस्तित्व नै रहेनछ जस्तो लाग्यो । म नखेल्दा उनहरुलाई कुनै मतलब नै छैन भने त्यसपछि मन मर्यो’, उनले भावुक हुँदै भनिन् ।

सुमनलाई आफ्नो आमाले भने सकेसम्म देशबाट नै खेल्न सुझाब दिएकी थिइन् । तर सुमनको मन बदलियो । उनले जाने निर्णय लिइन् ।

‘मम्मीले त सकेसम्म नजा भन्नुभएको छ । देशबाट खेल । इज्जत भनेको कसैले कमाएर पाइँदैन । खेलाडीहरुले नै हो भन्नु भएको थियो । तर बाबाले जेठी छोरीले अब कमाउनु पर्छ । मैले सक्दैन भन्नुहुन्छ’, उनले भनिन् ।

अष्ट्रेलिया रोज्नु उनको लागि बाध्यता हो । बच्चा देखिनै नेपालबाट खेल्ने सपना बोकेकी उनी आर्थिकको कारण देश छाड्दैछिन् । त्यो पिडा उनलाई मात्रै थाहा छ । देश छाड्ने कुरा गर्दा मात्रै निकै भावुक हुन्छिन् ।

डली भट्ट पर्थमा बसेर खेल्नेछिन् । सुमन, शीला र आरती सिड्नीमा बसेर खेल्ने योजनामा छन् । नेपालले ओडिआई मान्यता पाएको पाँच वर्ष भएको छ । पुरुष टोलीमा सिनियर टोलीमा पर्ने बाहेक अन्य खेलाडीको अवस्था निकै दयनीय छ ।

घरेलु क्रिकेट नहुँदा र पर्याप्त अवसर नपाउँदा पुरुष खेलाडी पनि देश छाड्न थालेका छन् । तीव्र गतिका बलर नन्दन यादव अष्ट्रेलिया र स्पिनर अरियो पौडेल क्यानडा लागी सकेका छन् । नन्दन केहि समय खेलेर फर्किने बताइएको छ । नेपाली तीव्र गतिका भविष्य मानिएका नन्दन नेपालमा राम्रो गर्दा अवसर नपाएपछि त्यसतर्फ लागेका थिए ।

सफलतामा बधाई दिन हानथाप गर्ने नेपाल सरकार, सम्बन्धित निकाय, क्यानका पदाधिकारी र कर्माचारीहरु युवा खेलाडी देश छाड्दा कुनै मतलब गर्दैनन् । हुन त क्रिकेट विकास भन्दा पनि आफ्नो स्वार्थमा रमाएका ब्यक्तिलाई सुमन र डली जस्ता खेलाडीले देश छाड्दा कुनै फरक नपर्ला । तर नेपाली महिला क्रिकेटलाई ठूलो धक्का लाग्नेछ । ओडिआई देश नेपालका खेलाडी आर्थिककै कारण देश छाड्नु त्यो भन्दा ठूलो बिडम्बना र लज्जास्पद पक्कै अरु हुन सक्दैन ।

सामाजिक सञ्जालमा क्रिकेट विकास र जय क्रिकेट भन्न भन्दा खेलाडीलाई खेल्ने र बाच्ने आधार बनाउन सके नेपालले फड्को मार्नसक्छ । अन्यथा आगमी दिनमा नेपाली महिला क्रिकेटको भविष्य संकटमा पर्न सक्ने देखिन्छ । आर्थिक अभाव र पर्याप्त खेल नहुँदा खेलाडीले देश छाड्नु पक्कै यो नेपाली क्रिकेटका लागि राम्रो संकेत होईन ।