भुपेन्द्र जि.सी.काठमाडौं

नेदरल्यान्ड्सले गत जुलाईमा आइसिसी एकदिवसीय विश्वकप छनोटमा सानदार प्रदर्शनका साथ भारतमा अर्को महिना हुने विश्वकपमा स्थान बनायो । छनोट अघि नेदरल्यान्ड्सले विश्वकप खेल्छ भनेर कल्पना गर्ने विरलै थिए । किनभने टेस्ट टोली वेस्टइन्डिज, जिम्बावे, आयरल्यान्ड र श्रीलंका मध्य दुई टोलीले खेल्ने धेरैको अनुमान थियो ।

अर्कोतर्फ काउन्टी अर्थात इंग्ल्यान्डको शीर्ष घरेलु क्रिकेट प्रतियोगिता खेल्ने क्लबहरुले नेदरल्यान्ड्सका प्रमुख खेलाडीहरु छाडेका थिएनन् । त्यसैले नेदरल्यान्ड्स आफ्नो नियमित प्लेइङ–११ का ८ खेलाडी बिना नै विश्वकप छनोटमा खेल्न आउँदा कमजोर बन्नसक्ने अनुमान गरिएको थियो ।

तर सबैको अनुमान गलत सावित गर्दै नेदरल्यान्ड्सले तीन टेस्ट टोलीलाई पछि छाड्दै विश्वकपको टिकट काट्यो । समूह चरणमा दुई पटकको विश्वकप विजेता वेस्टइन्डिजले प्रस्तुत गरेको ३ सय ७५ रनको विशाल विजयी लक्ष्य पछ्याउनेक्रममा खेललाई टाई गराउँदै सुपर ओभरमा धकेलेको थियो । सुपर ओभरमा लोगन भान बीकले जेसन होल्डरलाई ३० रन प्रहार गर्दै जित दिलाए ।

आफ्ना प्रमुख ८ खेलाडी नभएपनि नेदरल्यान्ड्स विश्वकपमा पुग्नुको मुख्य कारण छिमेकी टोली इंग्ल्यान्डमा लगातार घरेलु क्रिकेट खेल्नु र राम्रो ब्याकअप तयार पार्नु हो । काउन्टी, अन्य इंग्लिस घरेलु प्रतियोगिता र विश्वका विभिन्न फ्रेन्चाइज लिग निरन्तर खेल्ने हुँदा प्रमुख खेलाडी बिना नै नेदरल्यान्ड्सले अद्भूत प्रदर्शन गर्यो ।

दुई अलराउन्डर बास डि लिड र लोगन भान बीक नेदरल्यान्ड्सको हिरो बने । लिड र बीक दुबै नियमित विदेशी लिग खेल्ने डच खेलाडीमा पर्दछन् । काउन्टीबाट फुकुवा हुने लिड एकमात्र भाग्यशाली डच खेलाडी थिए ।

विश्वकपमा पुग्न सुपर सिक्सको निर्णायक खेलमा स्कटल्यान्डविरुद्ध लिडले शतक र पाँच विकेट लिएका थिए । काउन्टीमा इंग्ल्यान्डका सुपर स्टारविरुद्ध खेलेको अनुभव र आत्माविश्वासले उनले सानदार प्रदर्शन गरे ।

गतवर्ष टि२० विश्वकपमा नेदरल्यान्ड्सले दक्षिण अफ्रिकालाई स्तब्ध पार्दै पाकिस्तानलाई सेमिफाइनलमा पुग्न ठूलो गुन लगाएको थियो । सुपर १२ मा जिम्बावे पनि डच टोलीसँग हार्न पुगेको थियो ।

नेदरल्यान्ड्सले छिमेकी इंग्ल्यान्डको भरपूर फाइदा उठाएको छ । त्यसैले एसोसिएको शीर्ष टोली बन्दै टेस्ट टोलीलाई गतिलो चुनौती दिँदै आएको छ ।

स्कटल्यान्डका खेलाडीले पनि इंग्ल्यान्डमा खेल्दै आएका छन् । स्कटल्यान्डले इंग्ल्यान्ड, बंगलादेश, वेस्टइन्डिज, आयरल्यान्ड लगायतका टेस्ट टोलीलाई स्तब्ध पारिसकेको छ । अबको टेस्ट मान्यता पाउने प्रमुख दाबेदार टोलीमा स्कटल्यान्ड र नेदरल्यान्ड्स पर्दछन् ।

नामिबियाले दक्षिण अफ्रिकाको राष्ट्रिय घरेलु क्रिकेट प्रतियोगिता नियमित खेल्छ । त्यसैले विश्व क्रिकेटमा उच्च प्रदर्शन गर्दै आएको छ । गतवर्ष टि२० विश्वकपमा समूह चरणमै श्रीलंकालाई नामिबियाले हराएको थियो । आफ्ना छिमेकी टोलीबाट फाइदा उठाउने एसोसिएट टोली विस्तारै विश्व क्रिकेटमा हाबी हुन थालेका छन् ।

नेपालसँग पनि विश्व क्रिकेटको पावर हाउस भारत सबैभन्दा नजिकको छिमेकी टोली हो । तर नेपालको लागि ‘कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न बिस्मात’ भने जस्तै छ । भारत विश्व क्रिकेटको महाशक्ति भएपनि हालसम्म सबैभन्दा नजिकको छिमेकीबाट नेपालले त्यो लाभ लिन सकेको छैन ।

नेपाल र भारतबीच भौगलिक दुरी मात्रै कम छैन । आत्मियता, आर्थिक, सामाजिक, भौगलिक, हरेक कुराले धेरै नजिक छन् । भारतीय क्रिकेट बोर्ड (बिसिसिआई) विश्वकै सबैभन्दा धनी क्रिकेट बोर्डमा पर्दछ । इन्डियन प्रिमियर लिग (आइपिएल) विश्वकै सर्वाधिक लोकप्रिय र धनी फ्रेन्चाइज लिग हो । तर क्रिकेटमा भने कुनै किसिमको औपचारिक सम्बन्ध छैन ।

अफगानिस्तानले विश्व क्रिकेटमा फड्को मार्नुमा भारतको सहयोग ठूलो छ । भारतको लखनऊको एकआना रंगशालालाई अफगानिस्तानले घरेलु मैदान गराउँदै आएको छ । भारतमा विश्वस्तरिय क्रिकेट रंगशाला गल्लीगल्लीमा छन् । भारतमा गल्ली गल्लीमा स्तरिय क्रिकेट प्रतियोगिता हुनछन् ।

रणजी ट्रफी (प्रथम श्रेणी), विजय हजारे ट्रफी (५० ओभर), शैद मुश्ताक ट्रफी (टि२०) प्रमुख घरेलु प्रतियोगिता हुन् । इरानी कप, दुलिप ट्रफी, देवधर लगायत थुप्रै प्रतियोगिता हुन्छन् ।

प्रदेश र शहर केन्द्रित सयौं स्तरिय घरेलु क्रिकेट हुन्छन् । प्रदेश स्तरिय प्रतियोगिता नियमित खेल्न पाएमात्रै नेपाली खेलाडीले चाँडै विश्व क्रिकेट बजारमा फड्को मार्न सक्छन् ।

नेपाली खेलाडीहरुले वर्षभरी कमाउने पैसा भारतको एउटा घरेलु क्रिकेट खेलेर कमाउन सक्छन् । नेपाली खेलाडीको ए ग्रडमा पर्नेको वार्षिक तलब ७ लाख हुन्छ ।

रणजीमा ए ग्रेडको खेलाडीले एक खेलको म्याच फि मात्रै ४ लाख नेपाली रुपैयाँ पाउने गर्दछ । अन्य त तुलना नै नगरौं । आकाश र पातलको फरक छ ।

अन्य देशको तुलनामा भारतमा प्रशिक्षण क्याम्प गर्दा स्तरीयसँगै आर्थिक रुपमा सस्तो पनि छ । अन्य देशमा जस्तो महँगो हवाइ यात्रा तिनु पर्दैन । खाना र बस्न पनि अन्य देशको तुलनामा धेरै सस्तो पर्न आउँछ ।

पाकिस्तान, बंगलादेश, अफगानिस्तान र श्रीलंका दक्षिण एसियाका नेपालका नजिकका छिमेकी टोली हुन् । उनीहरु पनि क्रिकेटका उत्कृष्ट टोलीमा पर्दछन् । तर आर्थिक र सामाजिक रुपले भारत भन्दा अलि टाढा छन् ।

तर पहल गर्ने कसले ?

भनिन्छ क्रिकेटमा असम्भव केहि हुँदैन । नेपालले भारतमा गएर घरेलु क्रिकेट खेल्न तत्काल कठिन देखिन्छ । तर राम्रोसँग समन्वय गर्ने हो भने मुश्किल छैन । नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) हालसम्म यो स्तरमा सोच्ने नेतृत्व र कर्माचारी आएको छैनन् ।

क्यानको पहलले मात्रै पूरा नहुन सक्छ । विश्व र आइसिसीलाई नटेर्ने बिसिसिआईले क्यानको कुरा सजिलै सुन्ने छैन । हाल नेतृत्वमा त्यहाँ सम्म पुग्ने पहुँच भएको पदाधिकारी र कर्माचारी पनि देखिदैन ।

तर प्रधानमन्त्री वा राष्ट्रपतिले भारतको घरेलु क्रिकेट प्रतियोगितामा नेपाली खेलाडी राख्ने प्रस्ताव त्यहाँका राजनीतिक प्रमुख र बिसिसिआईलाई गर्न सके सम्भव छ । राजनीतिक दबाबकै कारण भारत पाकिस्तानमा क्रिकेट खेल्न जादैन । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पहलमा अहमदाबादमा विश्वकै सबैभन्दा बढी दर्शक अट्ने क्रिकेट रंगशाला बनेको छ ।

भारतीय क्रिकेट त्यहाँको राजनीतिबाट प्रभावित हुने गर्दछ । भारत र चीनको युद्द हुँदा चिनियाँ कम्पनी ओपोको मुख्य प्रायोजन आइपिएलबाट बिसिसिआईले हटाएको थियो ।

भारतको घरेलु क्रिकेट ३८ टोलीले खेल्ने गर्दछन् । हरेक टोलीमा एक वा दुई खेलाडी राख्ने व्यवस्था मिलाउने हो भने नेपालका प्रमुख खेलाडीले त्यो अवसर पाउँछन् । खेल्न नपाएपनि रणजी टोलीसँगै बसेर प्रशिक्षण गर्ने व्यवस्था पाएपनि धेरै ठूलो फड्को मार्छ । रणजीमा भारतीय प्रमुख खेलाडी मात्रै होइनन्, क्रिकेट रंगशाला, प्रशिक्षक र म्यानेजमेन्ट टोली पनि त्यतिनै उत्कृष्ट हुन्छ । जहाँबाट भारत ए र आइपिएल खेल्ने खेलाडी तयार हुन्छन् ।

नेपालमा हेर्ने हो भने सिनियर खेल्ने अधिकांश खेलाडी भारतीय क्रिकेट संस्कारबाट हुर्किर आएका छन् । वर्तमान समयमा सोमपाल कामी, करण केसी, रोहित पौडेल, सन्दीप लामिछाने, अर्जुन साउद लगायतका खेलाडीको बाल्यकाल भारतमै बितेको हो ।

क्यानले एक महिनाको लागि कमलसिंह ऐरी, लोकेश बम, सागर ढकाल, विनोद भण्डारी, कमल खत्री र विवेक खत्रीलाई अघिल्लो महिना भारतमा प्रशिक्षण गर्न पठाएको थियो । नेपालको ब्याटिङको भविष्य मानिएका अर्जुन कुमाल भारतमा नियमित प्रशिक्षण गरेर प्रतियोगिता खेल्न मात्रै नेपाल आउँछन् ।

पछिल्लो समय आफ्नै खर्चमा भारतमा गएर सिक्ने थुप्रै युवाको भिड छ । आफ्नो खर्च भन्दापनि सरकारी निकायबाट त्यो पहल हुनुपर्ने थियो । युवा खेलाडी, उमेर समूहको टोली, महिला खेलाडी, घरेलु टोली हेर्ने प्रशिक्षक, अम्पायर, रेफ्री, स्कोर लगायतका प्राविधिकहरुलाई पनि भारतमा लगेर राम्रो प्रशिक्षण दिन सकिन्छ ।

अम्पायरको लागि विशेष प्रशिक्षण अतिनै आवश्यक छ । घरेलु क्रिकेटमा अम्पायरको गलत निर्णयका कारण खेलाडी मारमा पर्दै आएका छन् ।

अभ्यासको लागि भारतमा कुनै रंगशाला केहि समयको लागि माग्न पनि सक्छ । भारतले त नेपाललाई यस्तो प्रस्ताव कहिल्यै गर्ने छैन । विश्व क्रिकेटमा कसरी राज गर्ने उदेश्य लिएका उनीहरुलाई नेपालको बारे सोच्ने फुर्सद हुँदैन । किनभने पहल र प्रस्ताव जहिल्यै सानो टोलीले नै गर्नुपर्छ ।

एसिया कपमा नेपालले भारतविरुद्ध उत्कृष्ट प्रदर्शन गरेको थियो । नेपाली खेलाडीले क्षमताको हिसाबले आफूहरुमा कुनै कमी नभएको पुन प्रमाणित गरे । कमी अनुभवको थियो । त्यो अनुभव क्यान र सरकार मिलेर गर्न सक्नुपर्छ ।

जसरी नेदरल्यान्ड्स, स्कटल्यान्ड र नामिबियाले छिमेकी टोलीबाट फाइदा उठाएका छन् त्यसरी नै नेपालले भारतबाट लाभ लिन सक्नुपर्छ । खरबौं पैसा भएको बिसिसिआईलाई नेपाललाई सहयोग गर्न करोड दिन कुनै कठिन पनि छैन । आइपिएलको प्रशिक्षण, नेट बलर र बेन्चमा राख्न पनि पहल गर्नुपर्छ ।

२०२१ मा कोरोनाको कारण आइपिएल हुँदा युएईले आइपिएलमा आफ्ना बलरलाई नेट बलरको रुपमा राखेको थियो । त्यसैको प्रभावले उनीहरुले विश्वकप छनोटमा सानदार प्रदर्शन गरे ।

क्यान र राजनीतिमा क्रिकेट बुझेको सहि नेतृत्व हुने हो भने नेपालले भारतीय क्रिकेटबाट लिनसक्ने लाभहरु धेरै छन् । अब भने ति लाभ लिन चुक्नु हुँदैन । जति ढिलो गर्छ त्यतिनै नेपाललाई घाटा हुने देखिन्छ । सफलतामा वाहवाही गर्ने देशका प्रमुख राजनीतिज्ञले यस कुरामा विशेष ध्यान दिन आवश्यक छ ।