एजेन्सी – भारत विश्व क्रिकेटको पावर हाउस हो । मैदानभित्र निकै प्रभावशाली भारतीय क्रिकेटको मैदानबाहिर पनि उत्तिकै रवाफ रहँदै आएको छ । विश्वकप र आइसिसीका अन्य प्रतियोगितामा राम्रो गर्दै आएको भारतले उपाधि भने जित्न सकेको छैन ।

पछिल्लो दुई दशक यता भारत अधिकांश प्रतियोगिताको निर्णायक मोड अर्थात सेमिफाइनल र फाइनलमा रोकिँदै आएको छ । यसपटक घरेलु मैदानमा भएको आइसिसी विश्वकप २०२३ को लिग चरणमा सानदार प्रदर्शन गरेपनि फाइनलमा अष्ट्रेलियासँग ६ विकेटले पराजित भयो ।

लगातार १० खेलमा अपराजित हुँदै फाइनल खेलेपनि भारत एक हारको कारण च्याम्पियन बन्यो । भारतले लगातार विश्वकप र आइसिसीको प्रतियोगिता जित्न नसक्नुको प्रमुख पाँच कारणहरु यसप्रकार छन् ।

५. ट्रफीको दबाब र नकआउटमा खराब प्रदर्शन

भारतलाई हरेक प्रतियोगितामा ट्रफी जित्ने दबाब हुन्छ । त्यहीँ दबाबको कारण खेलाडीको नक आउट खेलमा राम्रो गर्न सकेका छैनन् ।

भारतले सन् २००० यता सिरिज, विश्वकपको समुह चरण, लिग वा सुपर १२ मा लगातार उत्कृष्ट क्रिकेट खेलेको छ । सन् २००७ को एकदिवसीय र २०२१ को विश्वकपमा भने टोली पहिलो चरणबाट नै बाहिरिएको थियो ।

सन् २०१५ र २०१९ को विश्वकपमा सेमिफाइनलबाट बाहिरिएको थियो । टि२० विश्वकप २०१४ मा फाइनल तथा २०१६ र २०२२ मा सेमिफाइनलबाट बाहिरिएको थियो । त्यस्तै टेस्ट च्याम्पियनसीप २०२१ र २०२३ को पनि फाइनलमा हारेको थियो ।

सन् २०१७ मा पाकिस्तानसँग च्याम्पियन ट्रफीको फाइनलमा हारेको थियो । भारतले पुरै प्रतियोगितामा राम्रो खेलेपनि सेमिफाइनल वा फाइनलमा चुक्दै आएकोछ । त्यसको मुख्य कारण ट्रफी जित्नै पर्ने दबाब हुनु हो ।

अन्य देशका खेलाडीमा त्यो दबाब कम हुन्छ । त्यसैले नकआउटमा खुलेर खेल्न सक्छन् । खेलाडी दबाबमा खेल्दा प्रदर्शन गर्ने सम्भावना पनि कम हुन्छ ।

४. मिडिया र पुर्व क्रिकेटरहरुको अतिरिक्त दबाब

भारतले उपाधि जित्न नसक्नुको अर्को मुख्य कारण मैदानबाहिरको दबाब हो । भारतीय मिडिया, समर्थक, पुर्व क्रिकेटर र विश्लेषकहरुको दबाबले पनि टोलीमा असर पर्छ । भारतले सिरिज वा लिगका खेलमा राम्रो गर्दा विश्वकप जिते जसरी प्रशंसा हुन्छ । एउटा खेल हार्दा विश्वकप हारे जस्तै आलोचना गर्ने गर्दछन् ।

मिडिया र पुर्व क्रिकेटरहरुले आफ्नो टिमलाई कसैले हराउन नसक्ने जस्तै प्रशंसा गरेका हुनेछन् । जसले भारतले आफ्नो कमजोरी सुधार गर्न पाउदैनन् । एक्कासी प्रमुख खेलमा त्यहिँ कमजोरी घातक बन्छ ।

भारतले यस विश्वकपमा शिर्षक्रम वा मध्यक्रम नचले के गर्ने योजना कहिल्यै बनाएन । त्यही कारण फाइनलमा मध्यक्रम र तल्लोक्रम नचल्दा भारी पर्यो ।

पछिल्लो समय यो समस्य पाकिस्तानमा पनि देखिन थालेको छ । त्यैसले पाकिस्तानले ठुला प्रतियोगितामा राम्रो गर्न सकेको छैन ।

अष्ट्रेलिया, न्युजिल्यान्ड र इंग्ल्यान्डका मिडिया र पुर्व क्रिकेटरले उपाधि नजित्दासम्म कुनै दबाब खेलाडीमा बढाउदैनन् । खराब प्रदर्शनमा पनि शान्त रहन्छन् । राम्रो गर्दा पनि खासै खेलाडीलाई उचाल्दैनन् । जसले गर्दा खेलाडी राम्रो गर्दा पनि मातिदैन । झन् राम्रो गर्ने गर्दछन् ।

अर्कोतर्फ भारतसँग खेलाडीहरु धेरै छन् । धेरै हुँदा छनोटमा प्रमुख प्रतियोगितामा केही म्याच विनर छुटेका हुनेछन् । पछिल्लो समय प्रमुख लेग स्पिनर युजभेन्द्र चहललाई विश्वकपबाट बाहिर राख्दै आएकोछ । चहल एक उदाहरण मात्रै हुन् ।

३. प्रमुख खेलाडीले घरेलु क्रिकेट नखेल्नु

भारतका प्रमुख खेलाडीले घरेलु क्रिकेट रणजी ट्रफी, विजय हजारे, शैद मुश्ताक अलि ट्रफी लयायतमा प्रमुख घरेलु प्रतियोगिता खेल्दैनन् । आइपिएल बाहेक अन्य प्रतियोगिता कमै खेलाडीले खेल्छ्न् ।

कोहली, रोहित शर्मा, बुमराह लयायतका प्रमुख खेलाडीले घरेलु क्रिकेट नखेलेको धेरै समय भएको छ । घरेलु क्रिकेट नखेल्दा दुई ठुला असर पर्छन् ।

पहिलो युवा खेलाडी राम्रोसँग तयार हुदैनन् । कोहलीसँग कुनै युवा क्रिकेटरले खेल्ने मौका पाएमा धेरै सिक्न पाउँछ । बिस्तारै आफ्नो खेल सुधार गर्दै जान्छ ।

अर्कोतर्फ खेलाडीले आफ्नो सबै सट र बल प्रयोग गर्ने घरेलु क्रिकेट सबैभन्दा उत्कृष्ट थलो हो । घरेलु क्रिकेट खेल्दा उच्च लय र मनोबल दुवै परिवर्तन हुन सक्छ । युवा खेलाडी पनि राम्रोसँग तयार हुन्छन् ।

दबाबमा खेल्ने बानीको विकास हुन्छ । भारत बाहेक अन्य सबै देशका खेलाडीले अन्तराष्ट्रिय खेल नहुँदा घरेलु क्रिकेट खेल्छन् । जस्ले आफ्नो प्रदर्शन, आत्माविश्वास साथै युवा खेलाडी विकाशमा राम्रो योगदान दिएका हुन्छन् ।

२. बिसिसीआईलाई धन र आइपिएलको घमण्ड

भारतिय क्रिकेट बोर्ड (बिसिसिआई) विश्वको सर्वाधिक धनी क्रिकेट बोर्ड हो । आइपिएलको कारण बोर्ड निकै धनी बनेको छ । त्यही आइपिएल उपाधि जित्न नसक्नुको एक कारण पनि बन्दै आएको छ ।

बिसिसिआईले आफ्ना खेलाडीलाई अन्य देशमा गएर विदेशी सिमित ओभर क्रिकेट लिग खेल्न दिदैन । आइपिएलमा आफ्नो महत्व घट्ने डरले त्यो प्रतिबन्ध लगाउदै आएको छ ।

त्यसैको कारण भारतबाहिर भारतिय खेलाडी राम्रो गर्न संघर्ष गर्दै आएका छन् । फरक कन्डिसन, टोली, दबाब र फरक प्रशिक्षकसँग सिक्न पाएका छैनन् । जसले प्रदर्शनमा असर पर्दै आएकोछ ।

इंग्ल्यान्ड, अष्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्डका लगायत अन्य सबै देशका खेलाडी विश्वभर गएर खेल्दै आएका छन् । जसले गर्दा विश्वभरको कन्डिसन, फरक कप्तानी र प्रशिक्षण अनुभव बटुल्दै आएका छन् । जसले गर्दा राम्रो गर्न सहज भएको छ ।

केही महिना अघि भारतलाई सन् १९८३ मा पहिलो विश्वकप उपाधि जिताउने कप्तान कपिल देवले आइपिएलको कारण खेलाडीमा घमण्ड बढ्दा आफू बाहेक जान्ने कोहि नभएको सोचले पनि बिग्रेको बताएका थिए ।

१. बिग म्याच प्लेयरको अभाव

भारत च्याम्पियन बन्न नसक्नुको मुख्य कारण बिग म्याच प्लेयर (अर्थात सेमिफाइनल र फाइनल) मा राम्रो गर्ने खेलाडी नहुनु हो । भारतीय खेलाडीले लिग वा समूह चरणमा सधैं सानदार प्रदर्शन गर्दै आएका छन् ।

तर सेमिफाइनल वा फाइनलमा भने कहिले ब्याटिङ होस् वा बलिङमा खराब खेल्दै बाहिरिनु परेकोछ । पुरै प्रतियोगितामा राम्रो खेलेपनि एक हार नै भारी परेकोछ ।

सुपरस्टार खेलाडी निर्णायक खेलमा चुक्दै आएका छन् । कोहली, रोहित र बुमराह प्रमुख सुपरस्टार हुन् । तर बिग म्याचमा चुकेका छन् । इंग्ल्यान्डका बेन स्टोक्स, अष्ट्रेलिया मिचेल स्टार्क र ट्रविस हेड पछिल्लो समयका बिग म्याच प्लेयरका राम्रो उदाहरण हुन् ।

भारतले महेन्द्र सिंह धोनी र युवराज सिंहपछि बिग म्याच प्लेयर पाउन सकेको छैन । बिग म्याच नहुदा लगातार अन्तिममा हार्दै आएको छ । बिग म्याच प्लेयर पाएमा विश्व क्रिकेटमा भारतले राज गर्न सक्छ ।