भूपेन्द्र जिसी, काठमाडौं

नेपालले तीन वर्षअघि नेदरल्यान्ड्सविरुद्ध खेल्दै आजकै दिन ओडिआई क्रिकेटमा डेब्यू गरेको थियो । नेदरल्यान्ड्सविरुद्ध पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त एकदिवसिय खेल (ओडिआई) खेल्दाको उत्साह शब्दमा बयान गर्न सकिदैन । तर डेब्यु पछिका तीन वर्ष भने आशा र सम्भावना भन्दा खासै माथि उठ्न सकेको छैन ।

सन् २०१८ मा जिम्बावेमा भएको एकदिवसिय विश्वकप छनोटमा पपुवा न्युगिनीलाई हराउँदै मार्च १८ मा नेपालले पहिलो पटक ओडिआई मान्यता प्राप्त गरेको थियो । ओडिआई मान्यता प्राप्तसँगै सबैले नेपालले टेस्ट स्तरका टोलीसँग खेल्न पाउने, लगातार अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेल्ने, खेलाडीले उच्च सेवा सुविधा र तलब पाउने, विश्व क्रिकेटमा छिट्टै ठूलो फड्को मार्ने, घरेलु मैदानको संरचना फेरिने लगायत थुप्रै आशा देखाइएका थिए । तर ती आशा भन्दा माथि उठ्न सकेन । सम्भावनामा सिमित हुँदै आएको छ ।

ऐतिहासिक डेब्यू खेल

तत्कालिन कप्तान पारस खड्का अगष्ट १ मा नेदरल्यान्डको भिआरए ग्राउन्डमा टसको लागि मैदान छिर्दै इतिहास रचेका थिए । ऐतिहासिक खेलमा नेपालले टस हार्दै पहिला बलिङको निम्तो पाएको थियो । डेब्यु पहिलो खेलमा बलिङमा उच्च प्रर्दशन गरेपनि कमजोर ब्याटिङको कारण नेपाल ५५ रनले पराजित भएको थियो ।

पारस खड्का ४ र सोमपाल कामीको ३ विकेट लिएसँगै घरेलु टोली नेदरल्याड्स ४७.४ ओभरमा १ सय ८९ रनमा अलआउट भएको थियो । १ सय ९० रनको विजयी लक्ष्य पछ्याएको नेपाल ४१.५ ओभरमा १ सय ३४ रनमा अल आउट भएको थियो । नेपालका ओपनर ज्ञानेन्द्र मल्लले ६१ बलमा ८ चौका सहित ५१ रन बनाएका थिए । ज्ञानेन्द्र ओडिआईमा नेपालबाट पहिलो ओडिआई अर्धशतक प्रहार गर्ने खेलाडी बने ।

ओडिआई डेब्युसँगै नेपालले दुई वर्षमा मात्र १० खेल खेलेको छ । ओडिआई मान्यता ४१ महिनामा १० मात्र ओडिआई खेल खेल्नु सम्झदा पनि दुःख लाग्छ । त्यसैले ओडिआई मान्यता नाम भन्दा खासैमाथि उठ्न सकेको छैन । नेपालले ४ घरेलु मैदानमा र ६ विदेशी भूमिमा रहेका छन् । जसमा समान ५ मा जित र हारको नतिजा छ ।

तथ्याङ्कमा नेपालको ओडिआई

ओडिआईमा नेपालले बनाएको उच्च र कम योगफल दुबै युएईविरुद्ध छ । उच्च रन २ सय ५५ हुँदा कम १ सय १३ रन छ । विपक्षी टोली अमेरिकालाई सबैभन्दा कम ३५ रनमा अल आउट गरेको थियो । बलिङमा उच्च प्रर्दशन स्पिनरमा सन्दीप लामिछाने र तीव्र गतिमा सोमपाल कामीको नाममा छ ।

सन्दीपले गतवर्ष माघमा अमेरिकाविरुद्ध ६ ओभरमा १ मेडन सहित १६ रन खर्चेर ६ विकेट लिएका थिए । सोमपालले यूएईविरुद्ध सन् २०१९ मा ६.३ ओभरमा १ मेडन सहित ३३ रन खर्चेर ओडिआईमा पाँच विकेट लिने पहिलो नेपाली बलर बनेका थिए । ब्याटिङतर्फ यूएईविरुद्ध पारसले बनाएको १ सय १५ रन नेपालबाट ओडिआईमा बनेको एकमात्र शतक हो ।

नेपालबाट ९ ओडिआई अर्धशतक बनेका छन् । ज्ञानेन्द्रले सर्वाधिक २ अर्धशतक प्रहार गरेका छन् । पारस, कुशल मल्ल, शरद भेषावकर, सुवास खकुरेल, रोहित कुमार पौडेल, विनोद भण्डारी र सोमपाल कामीले एक एक अर्धशतक प्रहार गरेका छन् । कुशल मल्लको विश्व कीर्तिमान छ । कुशलले १५ वर्ष ३ सय ४० दिनमा अमेरिकाविरुद्ध ५० रन बनाउँदै ओडिआईमा अर्धशतक प्रहार गर्ने विश्वकै कान्छा खेलाडी बनेका थिए । कुशलले रोहित कुमार पौडेलको कीर्तिमान तोडेका हुन् । त्यसअघि रोहितले १६ वर्ष १ सय ४६ वर्षको उमेरमा अर्धशतक बनाउँदै पाकिस्तानका पूर्व कप्तान शाहिद अफ्रिदीको कीर्तिमान तोडेका थिए ।

पहिलो ओडिआई खेल खेलेका नेपाली खेलाडी :

ज्ञानेन्द्र मल्ल, अनिलकुमार शाह, पारस खड्का (कप्तान), दीपेन्द्रसिंह ऐरी, आरिफ शेख, सोमपाल कामी, वसन्त रेग्मी, शक्ति गौचन, करण केसी, सन्दीप लामिछाने र शरद भेषावकर ।

नेपालको ओडिआईमा सबै नतिजा

सन् २०१८ नेदरल्यान्ड्सविरुद्ध दुई डेब्यु ओडिआई सिरिज

अगष्ट १ : नेपाल ५५ रनले पराजित

अगष्ट ३ : नेपाल १ रनले विजयी

सन् २०१८ अगष्ट ३० : एसिया कप क्वालिफायर्समा यूएईविरुद्ध (नेपाल ७८ रनले पराजित)

सन् २०१९ मा यूएईविरुद्ध तीन ओडिआई सिरिज

जनवरी २५ : नेपाल ३ विकेटले पराजित

जनवरी २६ : नेपाल १ सय ४५ रनले विजयी

जनवरी २८ : नेपाल ४ विकेटले विजयी

सन् २०२० मा आइसिसी विश्वकप लिग–२ त्रिकोणात्मक सिरिज

फेब्रुअरी ५ : ओमानविरुद्ध, नेपाल १८ रनले पराजित

फेब्रुअरी ८ : अमेरिकाविरुद्ध, नेपाल ३५ रनले विजयी

फेब्रुअरी ९ : ओमानविरुद्ध, नेपाल ८ विकेटले पराजित

फेबु्रअरी १२ : अमेरिकाविरुद्ध, नेपाल ८ विकेटले विजयी

डेढवर्ष यता शून्य ओडिआई

नेपालले पछिल्लो पटक २०२० फेब्रुअरीमा घरेलु मैदान टियुमा ओमान र अमेरिकासँग आइसिसी विश्वकप लिग–२ अन्तर्गत त्रिकोणात्मक ओडिआई सिरिज खेलेको थियो । त्यसपछि नेपालले कुनैपनि ओडिआई खेल खेलेको छैन । नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय खेल १४ महिनापछि गत वैशाखमा नेदरल्यान्ड्स र मलेसियासँग टि२० आई त्रिकोणात्मक सिरिज खेलेको थियो । कोरोना महामारीको कारण नेपालको ओडिआई त्रिकोणात्मक सिरिज स्थगित हुँदै आएको छ ।

कोरोना असर र बाहना

नेपालले ओडिआई कम खेल्नुमा कोरोना महामरी मुख्य कारण हो । सुरुवाती दुई वर्ष १० ओडिआईमा बितेपनि पछिल्लो एक वर्ष आइसिसी विश्वकप लिग–२ अन्तर्गत नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रम व्यस्त थियो । तर कोरोना कारण सबै स्थगित हुन पुगे । अर्कोतर्फ नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) आइसिसीसँग बढी निर्भर हुँदा अन्य सिरिज खेलाउन सकेको छैन । आइसिसीको सिरिज कोरोना कारण स्थगित हुँदै आएको छ ।

कोरोना महामारी अन्तर्राष्ट्रिय खेल र सिरिज गर्न नसकेको क्यानलाई एउटा राम्रो बाहना पनि बनेको छ । क्वारेनटाइनको कारण खर्चबढी हुने हुँदा क्यानले आर्थिक जोखिम मोल्न सकेको छैन । क्यान आर्थिक रुपमा पनि आइसिसीसँग निर्भर छ । त्यसैले नेपालले विदेशमा गएर अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेल्ने आँट गर्न सकेको छैन ।

आशा धेरै, सदुपयोग थोरै

नेपालले ओडिआई डेब्यू गरेको ३६ महिनामा मात्र १० खेल खेल्यो । जुन आशा र अपेक्षा गरे भन्दा धेरै कम हो । नेपालले एक महिनामा कम्तिमा औसतमा एउटा खेल खेलेको हुनुपर्ने थियो । आइसिसीसँग मात्र निर्भर हुनु प्रमुख कारण देखिन्छ । सुरुमा क्यान नहुँदा आइसिसीमा निर्भर, कमजोर नेतृत्व, कमजोर आर्थिक अवस्था र कोरोना कारण ती आशामै सीमित हुँदै आएका छन् ।

नेपाल आइसिसीको प्रतियोगिता र सिरिजमा मात्र निर्भर छ । तर क्यानले विश्वका विभिन्न क्रिकेट बोर्डसँग सहकार्य गर्दै द्विपक्षीय होम अवे सिरिज खेल्ने ब्यवस्था मिलाउन सकि रहेको छैन । क्यान ओडिआईमा आइसिसी विश्वकप लिग–२ मा मात्र निर्भर छ । कोरोना कारण नेपालको ओडिआई मान्यता एक वर्ष बढ्दै २०२३ फेब्रुअरी सम्म पुगेको छ । क्यानले आफ्नो निजी खर्चमा होम अवे सिरिजको ब्यवस्था गर्न सक्नुपर्ने हुन्छ । खेलाडीलाई वर्षभरी ओडिआईमा अन्तर्राष्ट्रिय खेलमा निर्भर बनाउन सक्नुपर्छ ।

ओडिआई शीर्ष सयमा अटाएनन् नेपाली खेलाडी

डेब्यू गरेको तीन वर्ष सम्ममा पनि कुनैपनि नेपाली खेलाडी आइसिसीको ओडिआई वरीयतामा शीर्ष सयमा अटाउन सकेनन् । खेल नै नभएपछि वरीयतामा आउने कुुरा पनि भएन । सुरुवाती १० खेलमा वरीयतामा पर्ने खालको प्रदर्शन पनि हुन सकेन । आइसिसी ओडिआई वरीयतामा नेपाल १६ औं स्थानमा छ ।

आगामी चुनौती र सम्भावना

कोरोना महामारीको कारण नेपालले खेल्ने आइसिसी विश्वकप लिग–२ का त्रिकोणात्मक सिरिज स्थगित हुँदै आएको छ । यो बाहेक नेपालसँग अन्य कुनै तालिका छैन । नेपालले आइसिसी विश्वकप लिग–२ मा ३२ खेल खेल्न बाँकी छ । तर कोरोना महामारीको कारण खेल्न नपाउँने हो की भन्ने चिन्ता पनि छ ।

नेपाल यी ३२ खेलमा मात्र निर्भर हुनु हुँदैन । क्यानले विश्वकप लिग २ बाहेक अन्य देश नेदरल्याड्स र टेष्ट टोलीसँग सिरिज खेल्ने वातावरण बनाउनुपर्छ । अर्कोतर्फ विश्वकप लिग–२ त्रिकोणात्मक सिरिजको समयमा त्यहि खर्चमा थप सिरिजको वातावरण बनाउँन र मिलाउँन सक्नुपर्छ । सिरिज र अभ्यासमा सकेसम्म आफूभन्दा उपल्लो स्तरको टोलीसँग बढि पहल गर्नुपर्छ । कमजोर टोलीलाई हराएर भन्दा बलियो टोलीसँग हार्दा धेरै फाइदा देखिन्छ ।

जिम्बावे, आयरल्यान्ड, अफगानिस्तान, बंगलादेश, वेस्टइन्डिज जस्ता देश नेपालसँग सिरिज खेल्न सक्छ । नेपाली समर्थक सामु खेल्न टेष्ट टोली पनि इच्छुक देखिएका छन् । क्यानले उक्त इच्छा र सम्भावनालाई यथार्थमा बदल्न सक्नुपर्छ । पछिल्लो समय कोरोना कारण क्वारेनटाइन अनिवार्य सर्त बनेको छ । क्वारेनटाइन खर्चको कारण नेपालले सिरिजको लागि प्रस्ताव गर्न सकि रहेको छैन । तर नेपाल खर्च गर्न भने डराउनु हुँदैन ।

२०२३ पछि नेपालले ओडिआई मान्यता बचाउन सकेन भने नेपाली क्रिकेटको यात्रा अन्धकारतर्फ बढ्ने छ । ओडिआई सदुपयोग गर्न धेरै ढिलाई भइसकेको छ । २०२३ पछि ओडिआई मान्यता निरन्तरता दिन मुख्य चुनौती छ । त्यो समय सम्म नेपालको फरक ओडिआई टोली बनाई सकेको हुनुपर्ने हुन्छ । २०२७ मा नेपालको लक्ष्य एकदिवसिय विश्वकप खेल्ने हुनुपर्छ । आइसिसीले २०२७ को एकदिवसिय विश्वकपमा १४ टोली सहभागी गराउने छ ।

त्यसैले आफू भन्दा बलिया टोलीसँग लगातार सिरिज खेल्ने वाताबरण मिलाउन सक्नुपर्छ । खेलाडी बन्न र नतिजा राम्रो आउन अत्याधिक खेलनै चाहिन्छ । नेपाललाई विश्वकप लिग २ मा शीर्ष तीनमा पर्दै सोझै एकदिवसिय विश्वकप छनोट खेल्ने चुनौती पनि छ । मुख्यता नेपाली क्रिकेट टोलीमा स्पष्ट लगानी देखिदैन ।

अब पनि निश्चित योजना, तयारीका साथ अघि नबढेको खण्डमा सन् २०२३ पछि ओडिआई मान्यता नेपालको लागि एउटा इतिहास बन्ने छ । त्यसैले ओडिआई मान्यता निरन्तरता दिने हो भने २०२७ सम्ममा धेरै परिवर्तन आउनेछ । त्यसैले आज देखिनै तयारीमा लाग्नुपर्ने देखिन्छ । अन्यथा कमजोर नतिजापछि आलोचना गर्नु र पछुताउनु बाहेक अन्य विकल्प हुने छैन ।