भूपेन्द्र जिसी, काठमाडौं

नेपाली महिला भलिबलमा न्यु डायमन्ड उर्वर भूमिको रुपमा लिइन्छ । प्रशिक्षक कुमार राईले प्रशिक्षण दिएका खेलाडीबिना नेपाली महिला भलिबलको आधुनिक इतिहास अपुरो नै हुन्छ । रमिला तन्डुकार, रेश्मा भण्डारी हुँदै प्रतिभा माली र कृपा अधिकारीसम्म पुगेको यो विरासतलाई अहिले प्रगति नाथ र रिमा कुँवरले थामेका छन् ।

यो डेढ दशक लामो यात्राका क्रममा एक नाम घरेलु भलिबलमा दशकभर चर्चित रहेपनि राष्ट्रिय टोलीमा भने आएन । र अब त्यो नाम घरेलु भलिबलमा पनि खेलाडीको रुपमा नआउने भएको छ । न्यु डायमन्डकी कप्तान तथा क्विक्क स्पाइकर ललिता नाथले सक्रिय खेलाडी जीवनबाट बिदा लिने निर्णय गरेकी छिन् ।

घरेलु भलिबलमा न्यु डायमन्डलाई उपाधि दिलाउन नेतृत्व गर्दै व्यक्तिगत विधामा पनि उत्कृष्ट सावित ललिताले राष्ट्रिय टोलीबाट खेल्ने सपना पुरा भएन । आफ्नो सपना पूरा नभएपनि उनी खेल जीवनबाट सन्तुष्ट छिन् । र उनी अपेक्षा गरेको समयभन्दा अघि नै सन्न्यास लिँदै आउने पिँढीका खेलाडीलाई स्थान दिन चाहन्छिन् ।

खेलकुदलाई करिअर मान्ने कुनैपनि खेलाडीको पहिलो लक्ष्य नै राष्ट्रिय टोलीबाट खेल्ने हुन्छ । राष्ट्रिय टोलीमा स्थान बनाउन पहिला घरेलु प्रतियोगितामा उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्नुपर्छ । राष्ट्रिय प्रतियोगितामा लगातार राम्रो प्रदर्शन गर्दा पनि सिनियर टोलीमा अवसर नपाउन सक्छन् । त्यसको मुख्य कारण टिममा उक्त खेलको भूमिका आवश्यकता कम हुनु हो ।

तर घरेलु प्रतियोगितामा उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्दै टिममा आवश्यकता हुँदापनि सिनियर टोलीमा नपर्ने खेलाडी बिरलै हुन्छन् । नेपाली महिला भलिबलमा ललिता त्यसको एक उदाहरण हुन् । नेपाली घरेलु भलिबलमा लगातार सानदार प्रदर्शन गरेपनि कहिल्यै सिनियर टोलीको बन्द प्रशिक्षणसम्म पर्न सकिनन् ।

भलिबल त्यस्तो खेल जसमा राम्रो प्रदर्शनसँगै शारीरिक उचाई पनि त्यतिनै आवश्यक पर्दछ । उचाईको कारण धेरै प्रतिभाशाली खेलाडी आफ्नो करिअरमा सफलताको शिखर चुम्न सक्दैनन् । उत्कृष्ट क्षमता र घरेलु भलिबलमा लगातार राम्रो प्रदर्शनका बाबजुद शारीरिक उचाईकै कारण उनको नेपालको जर्सीमा खेल्ने सपना पूरा हुन सकेन ।

२०६८ सालदेखि महिला भलिबल खेल्न थालेकी उनले एकदशक सम्म लगभग सबै खेलमा उत्कृष्ट प्रदर्शन गरिन् । तर कहिल्यै उनले सिनियर टोलीमा स्थान बनाउन सकिनन् । अब ललिताले आफ्नो सक्रिय खेलाडी जीवनबाट विश्राम लिने निर्णय लिएकी छिन् ।

शनिबारदेखि सुरु हुने सातौं प्रधानमन्त्री कप एनभिए लिगबाट न्यू डायमण्ड क्लबको कप्तानी स्पाइकर प्रतिभा मालीले गर्नेछिन् । ललिता यसै प्रतियोगिताबाट फरक भूमिकामा पनि देखिनेछिन् । अब उनले सहायक प्रशिक्षकको रुपमा काम गर्नेछिन् ।

‘खेलाडी जीवनबाट विश्राम लिँदा दु:ख पनि लागेको छ । र खुसी पनि छु । नयाँ पुस्तालाई एउटा प्लेटफर्म छोडेको छु । अब उनीहरुले राम्रो गर्छन् भन्नेले खुसी लागेको छ’, ललिताले भनिन् ।

आफ्नो शारीरिक उचाइकै कारण राष्ट्रिय टोलीको छनोटमा कहिल्यै नपर्दा भने दुःख लागेको उनी बताउँछिन् । ‘सबैको सपना त राष्ट्रिय टिमबाट खेल्ने हुन्छ । मेरो पनि थियो । तर उचाइकै कारण त्यो पूरा हुन सकेन । तर उचाई भएकाले खेलेर देशको लागि राम्रो गरुन् भन्ने हो । सिनियर टोलीबाट खेल्न नपाउँदा दुःख त लागी नै हाल्छ नि’, ललिताले भनिन् ।

ललिता आफूलाई भलिबल खेल सुरु गर्दानै हाइटको कारण नपर्ने थाहा हुँदा आफ्नो खेलाडी जीवनबाट एकदमै सन्तुष्ट भएको बताउँछिन् । ‘म भलिबलबाट एकदम सन्तुष्ट छु । मैले खेल सुरु गर्दादेखि उचाइकै कारण राष्ट्रिय टोलीमा पर्दिन भनेर थाहा थियो । आफ्नो सन्तुष्टिको लागि मात्रै खेलेको थिए । त्यहिँ भएर म खुसी छु’, उनले भनिन् ।

न्यू डायमण्ड नेपाली महिला भलिबलमा खेलाडी उत्पादन गर्ने कारखानाको रुपमा चिनिन्छ । प्रशिक्षक कुमार राईले न्यु डायमण्डबाट राष्ट्रिय टोलीसम्म झन्डै एक दर्जन खेलाडी दिएका छन् । ललिता त्यो सूचीमा पर्न त सकिनन् तर न्यू डायमण्डबाट भने उनले आफ्नो छाप छोडेकी छिन् । न्यु डायमन्डले घरेलु भलिबलमा उपाधि जित्दा क्विकरको रुपमा उनले आफूलाई प्रमाणित गरेकी चुन । उनले आफ्नो करिअर अवधिभर न्यु डायमन्डकै जर्सी लगाइन् ।

‘म न्यू डायमण्डबाट खेल्दा भाग्यमानी नै सम्झिन्छु । कुमार सर जस्तो प्रशिक्षकसँग सिक्ने मौका पाए । नेपालका सबै शीर्ष खेलाडीसँगै खेल्न पाउनु एउटा सौभाग्य पनि हो । न्यू डायमण्ड जस्तो क्लबबाट खेल्न पाउँदा आफूलाई भाग्यमानी नै सम्झिन्छु’, उनले भनिन् ।

ललिता खेल नखेले पनि भलिबलबाट टाढा हुन नसक्ने बताउँछिन् । ‘खेल नखेले पनि । मेरो स्वाथ्यले साथ नदिएपनि । भलिबलबाट टाढा हुन सक्दिन । प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रुपमा भलिबलमै रहेर काम गर्नेछु’, उनले भनिन् ।

ललिताले क्लबका लागि लामो समय खेलिन् । उनले आफ्नो पोजिसनमा थुप्रै विधागत अवार्ड पनि जितिन् । उचाइमा होचो भएपनि उफ्रने शैली र सेटरहरुसँग राम्रो समन्वय गर्दा ललिताको खेल निकै राम्रो रहेको थियो । सेटर कृपा अधिकारी र ललिताको समन्वयमा न्यु डायमन्डले राम्रो छाप छोडेको थियो । तर उनले राम्रो खेलेपनि बाहिरबाट उचाइका कारण राष्ट्रिय टोलीमा पर्दैन भन्ने चर्चा हुन्थ्यो । उनलाई आफ्नो उचाइ कारण कहिले काहीँ रिस पनि उठ्थ्यो ।

‘कहिले काहिँ आफैंलाई देखेर रिस उठ्दथ्यो । मेरो मात्रै किन उचाइ कम भएको होला ? अझ कम उचाइ भएर पनि किन क्विकर खेलेको होला ? अझ जम्प जस्तै हाइट भइदिएको भए त पक्का सिनियर टोलीमै परिन्थ्यो जस्ता कुरा खेल्थे’, उनले भनिन् ।

को हुन् ललिता नाथ ?

रुकुम पश्चिम घर भएकी ललिताको जन्म २०५४ साल पुष २७ मा बुबा कृष्ण र आमा देवीनाथको कोखबाट भएको हुन् । उनी घरको एकमात्रै सन्तान हुन् । उनको बाल्यकाल दुई तीन वर्ष सम्म मात्रै रुकुममा बित्यो । उनी दुई तीन वर्षको हुँदा परिवार दाङ बसाइँ सरेको थियो । त्यसैले बाल्यकाल रुकुममा बिताएको उनलाई खासै याद छैन ।

ललिताको जान्ने बुझ्ने हुँदा काठमाडौं आइपुगेकी थिइन् । सात वर्षकै उमेरमा उनी काठमाडौं आएर मामासँग बसेर पढ्न थालिन् । पहिला उनले ब्राइट फ्युचर स्कुलमा पढ्थिइन् । कक्षा सातदेखि न्यू डायमन्ड पुगिन् ।

न्यु डायमन्डबाट उक्त समय क्लबमा रमिला तण्डुकार जस्ता नाम चलेका खेलाडी खेल्ने गर्दथे । प्रतिभा माली, कृपा अधिकारी, सलिना श्रेष्ठ, पनामिका राई लगाएका साना साना खेलाडी खेलेको देख्दा ललितालाई पनि खेलौं खेलौं जस्तो लाग्न थाल्यो । त्यहि देखेर उनी पनि भलिबलमा आकर्षित भइन् । सुरुवात देखि खेलकुदमा रुचि राख्ने उनी केहि समय कराँते पनि सिकेकी थिइन् ।

ललिताले भलिबल खेल्न सुरु गर्दा उमेर १३/१४ वर्षको थियो । त्यसपछि विस्तारै न्यु डायमण्डबाट खेल्दै घरेलु भलिबलमा एउटा राम्रो पहिचान बनाइन् । उनले न्यु डायमण्डबाट खेल्दै नेपालमा जित्न बाँकी भलिबल प्रतियोगिता सायदै होला । २०७२ सालमा उनले ढोरपाटनमा उदीयमान खेलाडी हुँदै स्कुटर जितेकी थिइन् । क्विक स्पाइकरको कुरा गर्दा त्यो समय ललिताको नाम सबैभन्दा अघि आउँथ्यो ।

नेपालमा पछिल्लो समय भलिबल खेलाडीकै रुपमा करियर विकल्प बनाउने सम्भावना देखिन थालेको छ । राष्ट्रिय टोलीबाट खेल्ने खेलाडीको तलब र भत्ता केहि छैन । तर घरेलु प्रतियोगिताबाट केहि आशालाग्दो कमाइ भने गर्न थालेका छन् । अझ ललिताको समयमा त्यो पनि थिएन । भलिबलको प्यासनले उनलाई कहिल्यै छाड्न मन लागेन । जब उनी कोर्टमा खेल्न जान्थिन् तब सबै कुरा भुलेर उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्थिन् ।

‘खेल खेलेर नेपालमा त्यस्तो लाइफ सेटल हुन्छ भन्ने चाहिँ हुँदैन थियो । आत्मसन्तुष्टिको लागि नै खेल्ने हो । बल खेल्दा मनलाई आनन्द लाग्थ्यो । सबैभन्दा खुसी नै त्यहिँ थियो । खेलेर पैसा कमाउँछु भन्ने सोच त थिएन । तर अहिले चाहिँ खेलाडीहरुलाई भलिबल खेलेर राम्रै आम्दानी हुने खालको वातावरण बन्न थालेको छ’, उनले भनिन् ।

कुमार राइ नेपाली भलिबलका एक सर्वाधिक सफल प्रशिक्षक हुन् । कुमार ललित निडर स्वभावकी खेलाडी भएको बताउँछन् ।
‘ललिता स्पोर्ट्सम्यानसिप भएको जोशिलो खेलाडीमा पर्छ । त्यतिको जोशिलो खेलाडी अरु छैन । ललिता जस्तो जोशिलो खेलाडी मैले अहिले सम्म पाएको छैन’, प्रशिक्षक राईले भने ।

त्यसैमा उनले थपे, ‘पहिला रमिला तण्डुकार थियो । रमिलाले कप्तानी छाडेपछि ललितालाई दिएका दियौं । ललिताले राम्रोसँग टिम सम्हालिन् । पटक्कै डर त्रास नभएको खेलाडी थिइन् । नर्भस नहुने खेलाडी थिइन् ।’

वर्तमान नेपाली महिला भलिबलकी सुपर स्टार प्रतिभा मालीले ललिताको कप्तानीमा पाँचवर्ष खेलिन् । यी दुई खेलाडीले सुरुवातदेखीनै संगै न्यू डायमन्डबाट खेले । ललिता जस्तो क्विकर आफूले नदेखेको माली बताउँछिन् ।

‘हामी सबै जना उस्तै व्यवहार गथ्यौं । सबै जना साथी जस्तै थियौं । वहाँले मात्रै होईन सबैले नयाँ खेलाडीलाई साथ र सहयोग गर्दथे । अहिले भन्दा पाँच वर्ष पहिला झनै क्विक हुनुन्थ्यो’, मालीले भनिन् ।

त्यसैमा उनले थपिन्, ‘क्विक हान्नेमा ललिता दिदी जस्तो कोहि थिएन । कुनैकुनै बल पुलिसको कोपिला रानाले हानेको देखेको छु । नत्र अहिलेसम्म वहाँ जस्तो कोहि देखेको छैन । अरु खेलाडीहरु अलिकति डराएर खेल्थे । ललिता दिदि जशिलो हुनुन्थ्यो । टिममा वहाँको अभाव पक्कै महसुस हुनेछ ।’

ललिताले २६ वर्षको उमेरमै भलिबलबाट विश्राम लिएकी छिन् । नयाँ पुस्ताका खेलाडीलाई मौका दिने सहि समय भएको उनी बताउँछिन् । अलि चाँडै विश्राम लिए जस्तो लाग्दैन भन्ने प्रश्नमा जवाफ दिँदै भनिन्, ‘चाँडै भन्दा पनि १२/१३ वर्ष त भलिबल खेली नै हालियो । समय परिस्थीति सबै हेर्नुपर्छ ।’

‘नयाँ खेलाडी राम्रो नभएको भए र टिमलाई आफ्नो आवश्यकता भएको भए छुट्टै कुरा हुन्थ्यो । मैले खेल्दा एकजना युवा खेलाडीले मौका पाउँदैन । मैले खेल्ने भनेको घरेलु प्रतियोगिता मात्रै हो । म भन्दा अब लामो समयसम्म राष्ट्रिय टोलीबाट खेल्न सक्ने खेलाडीलाई अवसर दिए भने देशको लागि केहि गर्न सक्छन् ।’

ललिता भलिबलले आफूलाई सबथोक दिएको बताउँछिन् । ‘भलिबल खेलेर ललिता नाथ नाम पाएँ । यति धेरै दर्शकको माया पाएँ । मान, सम्मान, इज्जत भलिलबाट मैले सबैथोक पाएँ ‘, उनले भनिन् ।

आफू सधैं भलिबलमा हुने उनी बताउँछिन् । ‘म खेल्न छाडेपनि अहिले न्यू डायमण्डमै रहन्छु । दर्शकहरुले जसरी आजको दिनसम्म माया गर्नु भएको छ आगमी दिनमा पनि त्यसरी नै माया गर्नुहोला । न्यु डायमण्डको लागि भन्ने केहि शब्दनै छैन । आज म जहाँ छु त्यो न्यू डायमण्ड, कुमार सर र सबै खेलाडीको साथले गर्दा हो । सबैलाई धन्यवाद भन्न चाहन्छु’, ललिताले भनिन् ।