जगदिश भट्ट

‘कर्म गर तर फलको आश नगर’ यहि आदर्श भनाईलाई मूल मन्त्र मान्दै, हरक्षण आफूलाई केन्द्रित गर्दै, राष्ट्र र पेशा प्रति समर्पित हुँदै अनवरत रुपमा लम्किएको यात्रा निरन्तर चलेकै छ ।

आज राष्ट्रिय खेलकुद परिषद (राखेप) मा भलिबल सहायक प्रशिक्षकको रुपमा स्थायी जागिर सुरु गरेको १६ वर्ष पूरा भएको छ । त्यो भन्दा अघि पहिला करार सेवामा ८ वर्षको सेवा अवधि जोड्दा राखेपमा आबद्ध भएको २४ वर्ष पूरा भएछ ।

विगत तीन दशकयता अनवरत रुपमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरुमा सुरुमा खेलाडी र त्यसपछि प्रशिक्षकको मुख्य भूमिकामा जीवनको महत्त्वपूर्ण समयहरु उर्जनशील र सृजनशिल दिनहरू व्यतित गर्दा भदौ १ गतेले पुराना दिनलाई स्मरण गराएको छ । अध्ययनका सिलसिलामा माध्यमिक शिक्षा उतिर्ण गरेपछि डाक्टर बन्नु पर्छ भन्ने मेरो उद्देश्य थियो । त्यसैले विज्ञान विषयमा अध्ययन सुरु गरे । भलिबलबाट अलग हुन सक्ने कुरा थिएन ।

पढाई र खेललाई एक साथ अघि बढाउन सजिलो थिएन । भलिबल प्रतिको आकर्षणले अन्य अवसरलाई खासै महत्व दिइएन । भलिबलमै आकर्षित भइयो । फर्केर हेर्दा यो तीन दशक कति छिटो बित्यो पत्तै पाइन । सुन्दर भविष्यको सपना पूरा गर्ने यो बीचमा धेरै अवसर आए, जुन अवसरलाई मैले पनि आत्मसात गर्ने कोसिस त गरें तर भलिबल, पटक्कै छोड्न सकिन ।

पढाइमा अब्बल, कान्छो छोरो, सकेसम्म डाक्टर नै बनाउनु पर्छ भन्ने परिवारको सपना थियो । त्यसकै लागि मैले उच्च शिक्षाको सुरुवात विज्ञान विषयबाट गरे । तर, परिवारको सपना अधुरै रह्यो । म डाक्टर हुन सकिन । अर्को पटक फेरि मसँग एउटा मौका थियो । नेपाली सेनाको सेकेन्ड लेफ्टिनेन्टमा उर्तिण हुने सम्भावना थियो । तर, अन्तरवार्ता छोडेर म सातौं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) खेल्न निस्किए ।

नेपाल टेलिकम ,नेपाल विद्युत प्राधिकण र दुग्ध विकास संस्थानको जागिर खाने अवसर छाडेर मैले राखेपमा खेलकुदकै सेवा गर्ने अढोट गरे । सन् २००२ र २००३ मा भारतको पटियालमा स्पोर्ट्स डिप्लोमा गर्ने अवसर पाउँदा महेन्द्रनगरमा भएको राम्रो व्यापार छोडेर पढ्न गए । त्यहाँ आफ्नो समूहमा उत्कृष्ट नतिजा ल्याएर स्वदेश फर्के । त्यसपछि आफ्नै खर्चमा थाइल्यान्ड र सिगांपुर लगायत अन्य स्थानमा समेत एड्भान्स कोचिङ कोर्ष गर्न गए ।

कुनै न कुनै दिन नेपालको भलिबललाई लागि फलदायी हुन सक्छ भन्ने उद्देश्यबाट यी निर्णय प्रेरित थियो । पाकिस्तानमा २००४ मा भएको नवौं साग खेलाडीका रुपमा मेरो अन्तिम प्रतियोगिता थियो । खेलाडीका रुपमा सन्यास लिएपछि भलिबलबाट म अलग हुने कुरै थिएन । प्रशिक्षकका रुपमा काम गर्दै गएँ । महेन्द्रनगरमा आफ्नै पहलमा स्थानिय निकायको सहयोगमा मात्र ७० दिनमा चार कोठे भवन समेतको नेपालकै उत्कृष्ट भलिबल प्रशिक्षण केन्द्रको स्थापना गर्यौं ।

२०६२ सालमा उदघाटन भएको त्यो प्रशिक्षण केन्द्र सुदूरपश्चिमकै नमुना केन्द्र बन्न सफल भएको ठान्दछु । त्यो भलिबल प्रशिक्षण केन्द्रबाट हामीले सयौं खेलाडी उत्पादन गर्यौं । ०६३ साल यता महेन्द्रनगर तथा देशका विभिन्न स्थानमा स्कुल कलेजसँग सहकार्य गरेर विपन्न र माध्यम परिवारका खेलाडी बन्न चाहनेलाई अध्ययन र खाने बस्ने व्यवस्था मिलायौं । अहिलेसम्म उत्पादन भएका १ हजार ४७ जना महिला तथा पुरुष खेलाडीमध्य बाट कति सेना, नेपाल प्रहरी र सशत्र प्रहरीमा आबद्ध भए । कति सरकारी तथा गैर सरकारी निकायमा आबद्ध गराउनका लागि पहल गर्यौं ।

भलिबलका कारण व्यक्तिगत विषय धेरै प्राथमिकतामा परेनन् । कतिपय अवस्थामा परिवारलाई समय दिन सकिएन । भलिबलकै विकास र विस्तारका लागि देशका विभिन्न ठाँउमा शिक्षकहरुलाई खेल शिक्षकका रुपमा अध्यापन गराउने, कहिले रेफ्री तालिम गराउने, कहिले खेलाडीलाई आधारभूत ज्ञान सिकाउनेमा लागियो । हाम्रो अभिभावक संस्था नेपाल भलिबल संघले लिएका उद्देश्य पुरा गर्नका लागि आफ्नो तर्फबाट हरसम्भव इमान्दारीताका साथ प्रयास गरिरहेको छु, गरिरहनेछु ।

आठ वर्षयता संघको सदस्य र पदाधिकारीका रुपमा जिम्मेवारी निर्वाह गरियो । तर, मुख्य भूमिका भने प्रशिक्षण नै रह्यो । खेलाडी, प्रशिक्षक र संघको पदाधिकारीका रुपमा नेपालको भलिबल विकासमा थोरै योगदान गर्न सकेकोमा पनि मलाई गर्व छ । खेलाडीका रुपमा नवौं साग अन्तिम थियो । दशौं सागमा मलाई पुरुष टोलीको प्रशिक्षकको जिम्मेवारी दिइएको थियो ।

खेल्न छोडेको दुई वर्षमै आफ्नै समकालिन खेलाडी सम्मिलित टोलीलाई प्रशिक्षण दिन पाउनु त्यो मेरो लागि ठूलो मौका थियो । प्रशिक्षकका रुपमा २००६ बाट सुरु भएको यात्रामा यहाँसम्म आइपुग्दा पछाडि फर्केर हेर्नुपरेको छैन भन्दा फरक पर्दैन । संघको उचित व्यवस्थापन, खेलाडी र प्रशिक्षण टोलीको मेहनतमा हामीले २०१७ मा मल्दिभ्समा भएको तेस्रो सेन्ट्रल जोन सिनियर एसियन पुरुष भलिबलमा कास्य पदक जितेका थियौं । पुरुष भलिबलको ४२ वर्षे इतिहासमा पहिलो पटक पदक जित्दा त्यो टोलीको प्रमुख प्रशिक्षकमा रहँदा गर्वको विषय थियो ।

खेलाडीका रुपमा हामीले प्राप्त गर्न नसकेको सफलता प्रशिक्षकका रुपमा प्राप्त गर्यौं । त्यो नेपाली पुरुष टोलीको ठूलो उपलब्धि थियो । त्यसको अर्को वर्ष इन्डोनेसियामा भएको १८ औं एसियाली खेलकुदमा पुरुष टोलीले भाग लिने अवसर पायो । त्यो ३२ वर्ष पछि पहिलो पटक एसियाडमा भलिबल टोलीको सहभागिता थियो । त्यहँ पनि हामीले १५ औं स्थान प्राप्त गर्न सक्यौं । त्यो अर्को उपलब्धि थियो ।

तीन वर्षअघि पुरुष भलिबल टोलीले एउटा सुखद सुरुवात गरेको थियो । महिला टोलीले त्यसलाई अझै उचाई दिने काम गर्यो । बंगलादेशमा गत कार्तिकमा भएको एभिसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर महिला भलिबल प्रतियोगितामा नेपालले स्वर्ण पदक जितेको थियोे । त्यस्को मुख्य प्रशिक्षकका रुपमा भूमिका निर्वाह गर्न पाउनु मेरो लागि अर्को अवसर थियो । मंसिरमा स्वदेशमै आयोजना भएको १३ औं सागमा टोलीले रजत पदक जित्यो ।

भारतसँग पाँचौ सेटमा पुगेर पराजित भएपनी हामीले यसअघि भन्दा सागमा सफल नतिजाका रुपमा पहिलो पटक रजत पदक जितेका थियौं । स्वर्ण जित्न सकेको भए हामीले अर्को इतिहास रच्ने थियौं । त्यसमा केहि खिन्न त लागेको छ तर, जुन सफलता प्राप्त गर्यो प्रशिक्षकका रुपमा भन्नुपर्दा त्यो पनि सानो सफलता थिएन ।

पुरुष टोलीको सफलताको केहि समयपछि नै सरकारले भलिबललाई राष्ट्रिय खेल घोषणा गर्नु हामी जस्ता भलिबल कर्मीका लागि सुखद पक्ष थियो । भलिबल परिवारका लागि यो गर्व गर्ने विषय हो ।
समग्र भलिबलको विकासको एउटा साक्षी र सहयात्री भएकोमा गुनासो गर्ने ठाँउ छैन । तर, व्यक्तिगत रुपमा राखेपमा भने अहिलेसम्म जहाँको त्यहि रहँदा भने अलिक खल्लो लाग्ने रहेछ ।

२४ वर्षे सेवा अवधिमा एक तह पनि बढुवा नहुुन विडम्बना नै मान्नु पर्दछ । योबीचमा १४ जना राखेप सदस्य सचिव हुनुभएछ । खेलकुद मन्त्री त्यो भन्दा बढी हुनु भयो होला । यो बीचमा बढुवाको आश्वासन नपाएको पनि होइन । तर परिणाम आएन । राखेपमा सबैको बढुवा हुँदैन भन्ने एउटा उदाहरण मै हुँ ।

परिवारको जिम्मेवारी, आफ्ना सन्तानको उज्ज्वल भविष्यका लागि खासै केहि गर्न सकिएको छैन । आफ्नो उर्जावान समय भलिबलमा समर्पण गरियो । भन्नका लागि राखेपमा जागिर खाएपछि गर्नै पर्छ भन्ने पनि होला । तर, हामी केहि त्यस्ता प्रशिक्षक छौं जसले प्रशिक्षण पेशालाई जागिरमा मात्र सिमित गरेनौं । आफ्नो क्षमताले भ्याउने सबै खेलमै दियौं । व्यक्तिगत रुपमा जहाँको त्यहि रहँदा भने कतै खेलमा लागेर गल्ति त गरिएन भन्ने सोच पनि नआउने होइन । तर, आफ्नो लगावका अगाडि सबै फिक्का लाग्छन् ।

२०६१ सालमा स्थायी गर्ने समयमा क्षमता र योग्यताका आधारमा नियुक्ति दिएको भए आज विशिष्ट श्रेणी को भइन्थ्यो होला । त्यसको चार वर्ष पछि स्वतः फाइल बढुवा त भयो । तर हाम्रो पालामा खुला प्रतिस्पर्धाबाट छनोट हुने बेलामा सरकार परिवर्तन भयो । त्यसपछि हाम्रो पालो आएन । पछिल्लो १४ वर्षमा कुनै पनि प्रक्रियालाई अघि बढेन । हामी पछिका पछि पर्यौं । अहिले पनि म जस्तै कयौं पीडित साथीहरुमा भरोसामा नभएपनि आशा चाहिँ जीवितै छ ।

खैर, हामीले गरेको काम राज्यले दिएको जिम्मेवारी भन्दा कयौं गुना माथि छ । हामी राज्य र पेशाका लागि अझै पनि आफ्नो हैसियत, मन-मस्तिष्क र दिमागले भ्याएसम्म स्वार्थ भन्दा माथि उठेर खेलको विकासमा निरन्तर लागिरहने छौं । म जस्ता पीडितका लागि पनि यो एउटा सकारात्मक र प्रेरणादायी सन्देश हुनसक्छ । हामीले गर्ने काममा कहीं कतै कुनै पनि मोडमा सम्झौता नगरौं । बाँकी राज्यको काम हाम्रो भाग्यको खेल ।

जय भलिबल, जय खेलकुद ।

– भट्ट मुख्य प्रशिक्षक रहेको राष्ट्रिय महिला भलिबल टोलीले गत वर्ष एभिसी सेन्ट्रल जोनमा स्वर्ण र १३ औं सागमा रजत पदक जितेको थियो ।