भुपेन्द्र जि.सी, दुबई

घरेलु क्रिकेटमा जिल्ला र प्रदेशभित्र खेलाडी छनोटमा हुने फोहोर राजनीति नौलो कुरा होइन । धेरैजसो जिल्ला र प्रदेशमा टिम घोषणा भएपछि प्रदर्शनका आधारमा टोली छनोट नभएको भन्दै असन्तुष्टि देखिन्छ । यसले प्रतिभावान खेलाडीको भविष्यमा प्रत्यक्ष असर परेको छ । राजनीति यतिसम्म छ कि छनोटमा उत्कृष्ट प्रदर्शन गरेका खेलाडी पनि टोलीमा पर्दैनन् । जिल्ला र प्रदेश टोलीमा नपरेपनि फ्रेन्चाइज टोलीको अवसरलाई सदुपयोग गर्दै केही खेलाडी राष्ट्रिय टोलीमा परेका छन् ।

नेपाली क्रिकेट टोलीका तीव्र गतिका बलर प्रतिश जि.सी, गुलशन झा, यू-१९ अलराउन्डर दीपेश कँडेल, दीपक बोहरा, कमल खत्री र विशाल विक्रम केसी जस्ता युवा खेलाडी पछिल्लो समय जिल्ला र प्रदेश छनोटको शिकार बनेपनि माथि उठेका गतिला उदाहरण हुन् । यी सबैले जिल्ला र प्रदेशमा सही भूमिका नपाएपनि आफूलाई उपल्लो स्तरमा भने प्रमाणित गरेका छन् ।

यूएईको अजमानमा जारी आइसिसी यू–१९ विश्वकप एसिया क्षेत्र छनोटमा नेपालका दीपेश कँडेलको प्रदर्शन महत्त्वपूर्ण रहेको छ । मलेसियालाई ७२ रनमा रोक्दै १० विकेटले हराउँदा दीपेश घातक बलिङ गर्दै १० ओभरमा ४ मेडनसहित ११ रन खर्चेर ४ विकेटका साथ खेलको प्लेयर अफ द म्याच चुनिए । उनले बलिङ गरेको ६० बल मध्य ५३ बलमा विपक्षीले रन जोड्न सकेनन्। ५३ बल डट आफैंमा अद्भुत प्रदर्शन हो ।

तर दीपेश गतवर्ष कार्तिकमा सम्पन्न प्रधानमन्त्री कप एकदिवसीय राष्ट्रिय प्रतियोगितामा प्रदेश एकको टोलीमै परेका थिएनन् । उनलाई टोलीमा नराख्न प्रदेश एकले ठुलै अस्वभाविक बाहना रच्यो । मोरङबाट घरेलु क्रिकेट खेल्ने दीपेश तिहार बनाउन घर सुर्खेत गएका थिए । तिहारकै भोलिपल्ट फिटनेस परिक्षण राख्दै दीपेश र कमल खत्री जस्ता खेलाडीलाई बाहिर राखेको थियो । जबकी गाडीको यात्रा गर्दा सुर्खेतबाट विराटनगर पुग्न नै एकदिन लाग्छ । तिहारको दिन यसै यातयात बन्द हुन्छ । भोलिपल्ट हिँडेर पुगिदैन ।

बायाँ तीव्र गतिको बलिङमा भविष्य मानिएका कमल खत्री तिहार मनाउन काठमाडौं आएका थिए । कमल पनि यातायातकै समस्याले फिटनेस टेस्टआ पुग्न सकेका थिएनन् । कमलले हवाइ यात्राबाटै जान खोजेपनि सफल हुन सकेका थिएनन् । बरु प्रदेश एकले टेस्ट एकदुई दिनपछि गर्न सक्थ्यो । अरु समय कुम्भकरण जसरी सुतेर बस्ने प्रदेश एक खेलाडी छनोटमा फिटनेश परिक्षणको नाटकमा दुई उत्कृष्ट खेलाडीलाई नै टिममा राखेन ।

कमल खत्री पछिल्लो समय नेपाली सिनियर राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीको नेट बलरको रुपमा रहँदै आएका छन् । अग्ला कदका कमललाई यसअघिका मुख्य प्रशिक्षक मनोज प्रभाकरले सिनियर टोलीको बन्द प्रशिक्षणमै समावेश गर्न खोजेका थिए । तर कमल प्रदेश एकमा मौका पाउन सकेका छैनन् ।

प्लेयर अफ द म्याच पछि दीपेशले आफ्नो कडा मिहिनेतमा मात्रै ध्यान दिएको बताए । ‘ठिकै छ । त्यो समय आफ्नो पक्षको थिएन । वहाँहरुले विश्वास गर्नु भएन । अहिले राम्रै भयो भनौं । केहि थिएन’, मलेसियाको खेलपछि दीपेशले भने ।

दीपेश बलिङ मात्रै होईन तल्लोक्रममा राम्रो ब्याटिङ गरेका छन् । थुप्रै पटक सिनियर टोलीबाट खेल्दा प्रदेश एकलाई आफ्नो ब्याटिङबाट जित दिलाएका छन् । प्रदेश एकको शीर्ष तीन खेलाडीमा उनी स्वत पर्दछन् । सुर्खेतमा घर भएका दीपेश बुबाको रोजगारको कारण १२ वर्षकै उमेरमा नेपालगञ्ज हुँदै विराटनगर पुगेका थिए । त्यसपछि उनले त्यहिँबाट सबै घरेलु क्रिकेट खेल्दै आएका छन् ।

दीपेश प्रदेश एकको खेलाडी नभएको कारण फ्याँकेको भन्ने आँकलन धेरैको थियो । तर लामो समयदेखि प्रदेश १ बाट खेल्दै आएका उनले अन्तत: खेल्ने त नेपालको लागि नै हो । दीपेशले हङकङविरुद्ध १० ओभरमा ३ मेडनसहित ५१ बल डट राख्दै १७ रन खर्चेर १ विकेट लिएका थिए । कुवेतविरुद्ध दीपेशले ८ ओभरमा २ मेडनसहित १९ रन खर्चेर २ विकेट लिए ।

प्रदेश एक मात्रै होईन नेपालका सबै प्रदेशमा खेलाडी छनोटमा राजनीति छ । फरक यतिमात्रै हो धेरै र थोरै । दुई वर्षअघि तीव्र गतिका बलर प्रतिश जि.सी. काठमाडौं जिल्लाको टोलीमै परेनन् । प्यूठानमा जन्मिएका बायाँ हाते तीव्र गतिका बलर प्रतिशले नेपालको यू१६ र यू१९ राष्ट्रिय टोलीबाट लगातार राम्रो गर्दै आएका थिए ।

प्रधानमन्त्री कपको पछिल्लो संस्करणका लागि भएको छनोटमा काठमाडौं जिल्लाकै टिममा नपरेका प्रतिशले सोमबार पपुवा न्युगिनीविरुद्ध सिनियर राष्ट्रिय टोलीमै डेब्यू गरे । त्यसैपनि नेपाली क्रिकेटमा बायाँ हाते तीव्र गतिका बलर कमै पाइन्छ । तीव्र गतिसँगै तल्लोक्रममा राम्रो क्षमता भएका प्रतिश आगमी नेपालका अलराउन्डरको रुपमा हेरिएको छ । तर काठमाडौं जिल्लाबाट नै बाहिर राखेपछि बागमती प्रदेशले चाहेर पनि उनलाई टोलीमा राख्न पाएन ।

सुदूरपश्चिम र मधेश प्रदेश नेपाली घरेलु क्रिकेटमा सबैभन्दा बढी राजनीति हुने प्रदेश हुन् । दुई वर्षअघि नेपालका तीव्र गतिका बलर गुलशन झा प्रधानमन्त्री कप २०२० मा मधेशको टोलीमा परेनन् । मधेशको टोलीमा नपरेपछि उनले मुलपानीमा भएको एक अभ्यास खेलमा नेपाल पुलिस क्लबविरुद्ध राम्रो प्रदर्शन गरे । त्यसैको कारण पुलिसले काठमाडौं मेयर्स कपमा उनलाई टोलीमा समेट्यो ।

गुलशनले काठमाडौं मेयर्सविरुद्ध आफ्नो पहिलो खेलमै घरेलु क्रिकेटमा सनसनी मच्चाए । दुई घरेलु खेलपछि सिनियर राष्ट्रिय टोलीमै परे । गुलशन मधेशको टोलीमा नपरेको देखेर आफु पनि अचम्म परेको तत्कालिन नेपाल पुलिसका कप्तान मञ्जित श्रेष्ठले बताएका थिए ।

‘हामीले हेर्ने बितिक्कै पुलिसको टोलीमा राख्यौं । एक पटक हेर्दा वितिक्कै खेलाडीको क्षमता कति छ भन्ने थाहा हुन्छ । त्यो देखेर नै टोलीमा राखेका हौं । एक पटक हेरौं । उ मधेशमै हराउन सक्थ्यो । उसमा केहि गर्न सक्ने क्षमता छ । फिटनेस बढाएमा नेपालको एक उत्कृष्ट तीव्र गतिको बलर हुनेछ’, काठमाडौं मेयर्स कपमा पहिलो खेलपछि मञ्जितले भनेका थिए ।

नेपालको जिल्ला र प्रदेशको खेलाडी छनोट कोटा स्टिममा चल्दै आएको छ । कुन जिल्लाले कति कोटा पाउने त्यहि अनुसार खेलाडी छनोट हुन्छ । त्यसैले राम्रो प्रदर्शन गर्ने खेलाडी टोलीमा पर्न मुश्किल छ । धेरैले सुरुवातमै आफ्नो करिअर जिल्लामै सकाउनु पर्ने बाध्यता छ । घरेलु क्रिकेटमा बिरलै १-२ प्रतियोगिता हुन्छ । एक दुई खेलमा राम्रो प्रदर्शन गर्न नसके एक वर्ष त्यतिकै जान्छ ।

नेपालले ओडिआई मान्यता पाएको पाँच वर्ष हुँदासम्म पनि घरेलु ढाँचा फेरिएको छैन । क्लब क्रिकेटको अवधारणा क्यानले सोच्न पनि सकेको छैन ।

२०२१ को यू१९ राष्ट्रिय प्रतियोगितामा दीपक बोहरा बागमतीको टोलीमा परेनन् । बागमतीको टोलीमा नपरेपछि उनलाई नेपाल एपिएफ क्लबले टोलीमा राख्यो । एपिएफबाट अलराउन्डरको रुपमा लगातार राम्रो प्रदर्शन गरे । अहिले नेपाली यू१९ टोलीबाट खेलेका छन् । मलेसियाविरुद्ध २९ बलमा ८ चौकासहित ३८ रनको आक्रामक इनिङ खेले ।

त्यो समय दीपक किन टोलीमा परेनन् भन्ने पश्नमा बागमती प्रदेशका एक पदाधिकारीको जवाफ थियो, ‘हामीलाई त थाहा नै भएन । अम्पायरले दीपक राम्रो खेलेको नै भनेनन् । त्यसैले नपरेका हुन् । दीपक भएको भए हामीले राम्रो गर्ने रहेछौं ।’

यसपटक भने दीपकले सुदूरपश्चिमबाट यू१९ प्रतियोगिता खेल्दै नेपाली टोलीसम्म परेका हुन् । दीपकले पहिलो खेलमै डडेलधुराबाट बैतडीविरुद्ध १ सय ४ बलमा १८ चौका र १० छक्कासहित १ सय ६१ रनको विष्फोटक शतकीय इनिङ खेल्दै प्रदेशको टोलीमा स्थान पक्का गराएका थिए ।

अम्पायरले खेलाडी छनोट गर्ने भए छनोट समितिको अर्थ के छ । हो रन हान्दैमा र विकेट लिँदैमा उत्कृष्ट खेलाडी नहुन सक्छ । सबै प्रतिभावान् खेलाडीले राम्रो प्रदर्शन नगर्न सक्छन् । कहिले पिच त कहिले म्याटमा हुने छनोटमा आफ्नो क्षमता अनुसारको प्रदर्शन नआउन सक्छ । त्यसमा खेलाडीलाई सबै दोष दिनपनि मिल्दैन । तर खेल नहेरेर स्कोरकार्डकै आधारमा टोली छनोट गर्नु सहि निर्णय होइन ।

नेपाली क्रिकेटका भविष्य मानिएका विशाल पनि २०२० को प्रधानमन्त्री कपमा लुम्बिनीको टोलीमा थिएनन् । गतवर्ष उनलाई नेपालले यू१९ टोलीमा राखेन । लुम्बिनीबाट यू१९ राष्ट्रिय फाइनलमा उनले सुदूरविरुद्ध खेलेका दुई छक्का साँच्चै विश्वस्तरिय ब्याटरको झल्को दिने थियो । तर उनलाई त अहिले सानै उमेरको हुँदा फेरि खेल्ने मौका पाउँछस् भनेर टोली बाहिर राख्यो ।

विशालले यू१६ देखि हालसम्म लगातार राम्रो प्रदर्शन गर्दै आएका छन् । त्यस्तै नेपालको यू-१९ टोली हुँदै नियमित रुपमा फ्रेन्चाइज लिग खेल्दै आएका खडक बोहरा यसपटक सुदूरको टोलीमा परेनन् । यी त केहि उदाहरण मात्रै हुन् । हरेक वर्ष खेलाडी छनोटमा यसरी नै राजनीति हुँदै आएको छ । कुनैपनि जिल्ला र प्रदेश त्यसबाट अछुतो छैनन् । त्यसको पिडा राम्रो गरेर नपर्ने खेलाडीलाई मात्रै थाहा हुन्छ ।

निष्पक्ष खेलाडी छनोट वर्तमान समयमा नेपालमा फलामको चिउरा चपाउनु जस्तै हो । जिल्लामा अहिले कुन एकेडेमी र क्लबको खेलाडीलाई पार्ने त्यसमा राजनीति बढी हुँदै आएको छ । जिल्लालाई पावर भएका एकेडेमी र क्लबलाई कोटा नदिँदा चुनावमा भोट नपाउने डर हुन्छ । प्रदेशमा पनि सोही समस्या छ । जिल्लालाई कोटा नदिए चुनावमा भोट नदिने डरले कोहि बोल्न सक्दैन । त्यसैले पनि यो सबैबाट मुक्त हुन क्लब प्रणालीमा गैर व्यावसायिक क्रिकेट प्रवर्द्धन गर्नु अबको आवश्यकता देखिन्छ ।

जिल्ला र प्रदेशले भोटिङको चरम दुरुपयोग गरेका छन् । क्यान पनि लाचार बनेर रमिता हेर्दै आएको छ । क्रिकेट विकास नै गरौं भन्ने सोच र योजना भएका निकाय नेपालमा निकै कम छन् । जोसँग त्यो योजना छ त्यसले नेतृत्वमा अवसर पाउँदैन ।

क्यानकै केहि पदाधिकारी र कर्माचारीले सिनियर टोलमै खेलाडी छनोटमा राजनीति गर्ने आरोप पनि समय समयमा लाग्दै आएको छ । जिल्ला र प्रदेशको खेलाडी छनोटमा राजनीति अन्त्य गर्नसके मात्रै नेपाल अर्को स्तरमा पुग्न सक्छ । जसले राम्रो गर्छ त्यसैले टोलीमा मौका पाउनु पर्छ । चाहे त्यो एउटै जिल्लाको किन नहोस् ।

यदि कसैले राजनीति र पावरको आधारमा पर्न खोज्न भने त्यस्ते खेलाडीलाई प्रतिबन्ध नै लगाउनुपर्छ । खेलाडीको काम राम्रो खेल्ने हो। स्वच्छ प्रतिस्पर्धामार्फत खेलाडी छनोट हुँदा मात्र क्रिकेट विकास हुने हो । राम्रो गरेर पनि टोलीमा नपरेपछि कुनैपनि खेलाडीको मनोबल घट्छ ।

नेपालको घरेलु क्रिकेटमा जिल्ला र प्रदेशबाट खेलेर बाच्न सक्ने वातावरण छैन । यी निकाय आफैं बजेट नहुँदा नियमित प्रशिक्षण सम्म गर्न नसक्ने अवस्थामा छन् । यस्तो अवस्थामा क्लब क्रिकेट निकै आवश्यक बनिसकेको छ । यसले व्यावसायिकता सँगै खेलाडी छनोटको राजनीतिबाट पनि प्रभावकारी निकास दिनसक्छ । कम्तिमा राम्रो खेलाडीले क्लबबाट खेल्ने र आफ्नो प्रदर्शन देखाउने अवसर पाउँछन् ।