सुबास हुमागाईं, काठमाडौं
नेपालमा नयाँ सरकार विस्तार भएको तीन साता बितिसक्दा पनि युवा तथा खेलकुद मन्त्रालय रिक्त रहेको छ । मन्त्रालय बाँडफाँडमा सधैं कोटा पुरा गर्ने नजरमा हेरिने यस मन्त्रालयलाई पार्टीहरुले उपेक्षा गर्नुले पनि खेलकुदप्रति प्राथमिकता निराशाजनक रहेको अनुमान लगाउन सकिन्छ । अझ खेलकुदकै माध्यमबाट राजनीतिलाई बढावा दिने व्यक्तिहरुले अन्य मन्त्रालय रोज्नुले खेलकुद क्षेत्रलाई उपेक्षा गरिएको छ भन्दा सायदै दुइमत होला ।
आम जनमानसमा खेलकुदप्रति अत्यधिक रुची रहेपनि सरकार निर्माण र योजना निर्माणका क्रममा प्राथमिकतामा पर्न नसकेको यस क्षेत्र दिन प्रतिदिन धराशायी बन्दै गएको छ । प्रचुर सम्भावना बोकेको खेलकुदमा विभिन्न आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक आयाम छन् । तर नीतिगत तहले खेलकुदलाई गम्भीर रुपमा नलिँदा यी सम्भावना कुरामै सिमित भएका छन् ।
नेपालमा सधैं उपेक्षित भएपनि खेलकुदमा देखिएको सम्भावना विदेशी नजरबाट भने लुकेको छैन । अन्तर्राष्ट्रिय विकासका लागि अमेरिकी नियोग (यूएसएआइडी) प्रमुख समान्था पावर दुई दिने भ्रमणका लागि नेपालमा छिन् । मंगलबार नेपाल आएकी पावरले दुई दिने बसाइँमा दुई फरक खेलकुदको कार्यक्रममा सहभागिता जनाइन् । अमेरिकाबाट २० वर्षयता भएको औपचारिक भ्रमणमा यो नै उच्च तहको भ्रमण हो । सन् २००२ मा तत्कालीन विदेशमन्त्री कोलिन पावेल आएयता पावरको भ्रमण निकै महत्त्वका साथ हेरिएको छ ।
प्रशासक पावरले मंगलबार नेपाल आएलगत्तै भक्तपुरस्थित आदर्श विद्यालयका छात्रा टोलीसँग बास्केटबल खेलिन् । २०७२ सालको भूकम्पमा क्षतिग्रस्त भएको उक्त विद्यालय पुनर्निर्माण गर्न र त्यहाँ पढ्न सक्ने विद्यार्थीहरूको सङ्ख्या दोब्बर बनाउन यूएसएआइडीले स्थानीय समुदायसँग साझेदारी गरेको थियो ।
पुनर्निर्माण पश्चात विद्यालय अवलोकन गर्न पुगेकी पावरले खेलमार्फत विद्यार्थीसँग जोडिने अवसरको सदुपयोग गरिन् । खेलकुदलाई युवा पुस्तामाझ जोडिने माध्यम बनाएकी उनले विद्यार्थीहरूबाट उनीहरूको भविष्यका योजना र लक्ष्यहरूबारे पनि भलाकुसारी गरिन् ।
मंगलबार नै अन्य कार्यक्रममा सहभागी पावर बुधबार विहानै कपनस्थित जगडोल डाँडामा पुगिन् । अल्ट्रा म्याराथनमा विश्व च्याम्पियन बनिसकेकी धाविका मिरा राईसँग पावरले झन्डै २ किलोमिटर दौडीइन् । मिरासँग पहिलो भेटको क्रममा पावरको मुहारमा देखिएको उत्साहले धेरै कुरा बयान गरेको थियो । ५२ वर्षकी पावरले मिरा, मिराकै एकेडेमीका दुई युवा धाविकासँग दौड पूरा गरिन् । यसक्रममा दुईले झन्डै २ घण्टा समय बिताए ।
दौड पूरा गरेपछि पावरले नेपालले खेलकुदलाई पर्यटनसँग जोड्न सक्ने सम्भावनाबारे चर्चा गरिन् । ‘मैले आज कहिल्यै सम्भव नहुने सोचेको पाठ सिकें । मलाई थाहा भयो केही मान्छे यस्ता छन् जो समथर जमिन नभएर उकालो कुद्न मन पराउँछन् । मलाई मिरा (राई) र उनको चेली भेटेर अचम्म लाग्यो जो डाँडाकाँडा कुद्छन् । हामीले दौडको बेला राम्रो समय बितायौं र मलाई ठाउँ ठाउँमा केही गाह्रो पनि भयो । तर यस दौरान मैले नेपालको सुन्दरता पनि देख्न पाएँ,’ पावरले भनिन् ।
पावरले खेलकुदले पर्यटन प्रवर्द्धन मात्र होइन, रोजगार सिर्जना गर्ने र आर्थिक विकासमा पनि भूमिका खेल्ने पक्षमा जोड दिइन् । ‘ट्रेल दौडले नेपालको प्राकृतिक सुन्दरतालाई थप बढावा दिएको छ । हामी निकै उत्साहित छौं । पर्यटनको प्रवर्द्धन गर्दै हामी थप रोजगार सिर्जना गर्न चाहन्छौं । विशेषगरी युवामाझ आर्थिक वृद्धि र विकासबारे काम गर्न हामी उत्साहित छौं,’ उनको भनाइ थियो ।
‘विश्वभरका पर्यटकलाई हामी नेपालको सौन्दर्य ट्रेल दौडको मार्फत चिनाउन चाहन्छौं । मलाई लाग्छ प्राकृतिक-पर्यटनको भविष्य उज्ज्वल छ । नेपालको कुल ग्राह्यस्थ उत्पादनमा ८ प्रतिशत पर्यटनले ओगटेको छ । आउने दिनमा त्यो अझ बढ्न सक्छ ।’
युएसएआइडीले नेपालको ग्रामिण भेगका जनताले भोगेका कठिनाइलाई सहज पार्न पावरले प्रयास गर्ने अभिव्यक्ति दिइन् । ‘हामी माथि डाँडामा कुदिरहँदा मिराले मलाई ग्रामिण भेगमा कसरी जीविकोपार्जन गर्न कठिन हुन्छ बताइरहेकी थिइन् । अझ प्रतिकुल मौसममा थप कठिन हुन्छ । त्यसैले नेपालको आर्थिक अवस्थामा थप विविधता ल्याउन हाम्रो संस्था यूएसएआईडीले यस क्षेत्रमा लाग्ने विभिन्न व्यक्ति र संस्थालाई सहयोग गर्नेछ । थप पर्यटक ल्याउन यो सही कदम हुनेछ,’ उनले थपिन् ।
नेपालमा उपलब्ध अन्य खेल र खेलाडी हुँदा हुँदै किन मिरा राई भन्ने प्रश्नमा उनको जवाफ थियो, ‘मिरा एक लेजेण्ड हुन् । उनी विश्व प्रसिद्ध धाविका हुन् । नेपालको लागि मात्र विश्वभरकै महिलाले उनलाई रोल मोडलको रुपमा हेर्न सक्छन् । त्यसैले म मिरा राईलाई नभेटी नेपाल छोड्न चाहन्नथें । म मिरासँग कुद्न पाउँदा एकदम विशेष महसुस गरिरहेको छु ।’
पावरले खेलकुदमार्फत विविध क्षेत्रमा लगानी गरेर पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न सकिनेमा थप जोड दिइन् ।’यो अवसरलाई आर्थिक विकासबाट पनि हेर्न सकिन्छ । हामी सबै एकै बाटोमा हिड्नु भन्दापनि यो विविधता पछ्याउन सक्छौं । सबैलाई थाहा छ नेपालमा हिमाल चढ्न धेरै पर्यटक आउँछन् । तर धेरैलाई ट्रेल दौडको सम्भावनाबारे थाहा नहुन सक्छ । अरु धेरै खेल यहाँ खेल्न सकिन्छ ।’
‘अब यहाँबाट निजि संस्थालाई लगानी गर्ने अवसर दिने होस् वा नेपालमा केहि गर्ने प्रयास गर्न लागिपरेका व्यावसायी होस्, नयाँ खेल र नेपालको संस्कृतिलाई आर्थिक विकासमा जोड्न सकिन्छ,’ उनले टुंग्याइन् ।
यता मिराले पावरसँग कुद्न पाउनु राम्रो अवसर रहेको बताइन् । ‘मैले खेलकुदको प्रतिनिधित्व गरेर वहाँसँग कुद्न पाएको छु । यसलाई ठूलो अवसरको रुपमा लिएको छु । जसले खेल पर्यटनमा लाग्नुभएको छ, वहाँहरु सँग काम गर्न उत्साहित छु । हाम्रो क्षेत्रमा आउनुभएकोमा युएसएआइडीलाई धन्यवाद भन्न चाहन्छु । यो अवसर सिर्जना गर्नुभएकोमा पनि आभारी छु,’ मिराले भनिन् ।
अमेरिकाको उच्च पदस्थ अधिकारीले नेपालको छोटो भ्रमणमा पनि खेलकुदकै वरपर रहेर आफ्नो कार्यक्रम गर्दा नेपालमै भने खेल गतिविधिमा नीतिगत तहबाट उत्साहजनक प्रस्तुति हुन सकेको छैन । बजेट निर्धारण होस् या योजना निर्माण गर्ने कार्यक्रम, खेलकुद एक परिधिभित्र नै सिमित रहेको छ । प्रचुर सम्भावना हुँदाहुँदै पनि नेपालको खेलकुद वृतले फड्को मार्न नसक्नु यो पनि कारण हुन सक्छ । आउने दिनमा खेलकुद मन्त्रालयको जिम्मेवारी लिएपछि नयाँ नेतृत्वले कम्तिमा यस क्षेत्रमा ध्यान पुर्याउनु आवश्यक छ ।
