एजेन्सी – भारतीय क्रिकेट टोलीका कप्तान विराट कोहली वर्तमान विश्व क्रिकेटका एक उत्कृष्ट ब्याट्सम्यान र कप्तान हुन् । कोहलीको कप्तानीमा भारतले आइसिसी उपाधि जित्न सकेको छैन । तर टिम निर्माण देखि विश्व क्रिकेटमा आफ्नो प्रभाव भने जमाउँदै आएको छ । टेस्ट २०१४ र २०१७ मा सिमित ओभरको कप्तानी पाएका कोहलीले तीनै शैलीमा टोलीलाई अब्बल प्रदर्शन गराउँदै आएका छन् ।

कोहलीको कप्तानीमा भारतले पछिल्ला पाँच वर्ष टेस्टमा शीर्ष वरियतामा राज गर्यो । यस वर्ष भने न्युजिल्यान्डका कप्तान केन विलियम्सनले अन्त्य गर्दै शीर्ष स्थानमा राज गरेका छन् । अघिल्लो हप्ता सम्पन्न टेस्ट फाइनलमा भारतलाई आठ विकेटले हराउँदै न्युजिल्यान्डले आफूनै टेस्टको सर्वोत्कृष्ट टोली भएको प्रमाणित गर्यो ।

२०१३ को च्याम्पियन्स ट्रफी भारतले जितेको अन्तिम आइसिसी उपाधि हो । कोहलीको कप्तानीमा भारतले तीन अवसर गुमाएको छ । कोहलीलाई कप्तानबाट हटाउँदै सिमित ओभरमा रोहित शर्मालाई नेतृत्व दिनुपर्ने माग पुन उठ्न थालेको छ । तर तत्काल त्यो सम्भावना भने छैन । भारतले पछिल्लो समय जुन टिम निर्माण र प्रदर्शन गरेको छ त्यसले उपाधि जित्न नसक्नुमा भने गम्भीर भएर सोच्न र विश्लेषण गर्न आवश्यक देखिन्छ ।

धोनीले आइसीसीका तीनै मुख्य उपाधि जितेपछि कप्तानी विराटलाई सुम्पेका थिए । कोहली असफल हुनुमा उनको कप्तानीमा तीन ठूला कमजोरी देखिन्छ । उक्त कमजोरी बारे जानकारी :

३. ब्याकअप प्लानको कमी

कुनैपनि टोली सफल हुन ब्याकअप प्लान (योजना वा रणनीति) चाहिँन्छ । कहिँले काहिँ पहिलो योजना असफल हुन्छ । जुन अवस्थामा दोस्रो रणनीति नभए ठूलो समस्यामा पर्नु पर्ने हुन्छ । भारतले २०१९ को विश्वकप सेमिफाइनलमा न्युजिल्यान्डसँग हार्नुको मुख्य कारण ब्याकअप प्लानको कमीनै थियो । रोहित शर्मा, लोकेश राहुल, कोहली, ऋषभ पन्त, दिनेश कार्तिक, हार्दिक पान्ड्या, महेन्द्रसिंह धोनी जस्ता ब्याट्सम्यान टोलीमा भएपनि २ सय ४० रनको लक्ष्य पूरा गर्न सकेन शीर्षक्रमका विराट, रोहित र लोकेश एक एक रनमा आउट भए । कार्तिक आउट हुँदा २४–४ को कमजोर अवस्थामा पुग्यो । यो अवस्थामा भारतले आफ्नो रणनीतिलाई परिवर्तन गर्दै धोनीलाई माथि ब्याटिङ गराउन सक्नु पर्दथ्यो ।

धोनीसँग अनुभव थियो । दबाबमा धोनीले सम्हाल्न सक्थे । धोनीले एक तर्फबाट सम्झाउदा अर्को इनिङको ब्याट्सम्यानलाई खेल्न सहज पनि हुन्थ्यो । तर हार्दिक पान्ड्या र पन्तलाई योजना अनुसारनै भारतले अगाडि खेलायो । धेरै समय टिक्न सकेनन् । पछि धोनी र जडेजाले खेललाई नजिक पुर्याएका थिए ।

धोनीको साथमा खेल्दा जडेजाले सहज महसुस गर्दै आक्रामक ब्याटिङका साथ जितको सम्भावना देखाएका थिए । धोनीलाई अघि पठाएर पन्त र हार्दिकलाई फिनिसरको रुपमा खेलाएको भए सायद नतिजा अर्कै आउन सक्थ्यो । धोनीले दबाबमा टोलीलाई सम्हाल्दै फिनिसरको राम्रो आधार तय गर्न सक्थें । तर कोहलीसँग शीर्षक्रम नचले तल्लोक्रममा के गर्ने भन्ने कुनै ब्याकअप प्लान थिएन ।

कोहली आइपिएलमा उपाधि विहिन छन् । एवि डिभिलियर्स र कोहलीमा बेंगलोर बढी निर्भर छ । यी दुई खेलाडी असफल हुँदा बेंगलोरलाई सम्हाल्न सक्ने अर्को स्टार ब्याट्सम्यान छैन । २०२० को एलिमिनेटरमा बेंगलोर हैदराबादसँग ६ विकेटले पराजित हुँदै बाहिरियो । कोहली ६ र देवदत्त पाडिक्कल एक रनमा आउट भए । फिन्च ३२ रनमा आउट हुँदा डिभिलियर्स ४३ बलमा ५६ रनमा आउट भएका थिए ।

तल्लोक्रममा मोईन अली, शिवम दुबे र वासिन्टन सुन्दरलाई खेलाएको थियो । यी तीन अलराउन्डर मध्य एक प्रमुख ब्याट्सम्यानलाई खेलाएको भए सायद नतिजा अर्कै आउन सक्थ्यो । तर आफू र डिभिलियर्स असफल भएमा अर्को विकल्प के भन्ने रणनीति कोहली सामू थिएन । टेस्ट च्याम्पियनसिप फाइनलमा प्रमुख बलर नचले चौथो विकल्प के भन्ने कोहलीले सोचेनन् । जुन समस्या दोस्रो इनिङमा भोग्नु पर्यो । कोहलीले हार्दिक पान्ड्या विकल्प सोच्न र तयार पार्नतर्फ लागेनन् । त्यसैले कोहलीको कप्तानीमा ब्याकअप प्लानको कमी देखिन्छ ।

२. दबाबमा सम्हालिन नसक्नु

कोहलीको खेल्ने शैलीसँगै कप्तानी पनि त्यतिनै आक्रामक गर्न रुचाउँछन् । कोहली महान् ब्याट्सम्यानमा पर्दछन् । तर दबाबमा भने कोहलीको प्रदर्शन सामान्य हुन्छ । २०१७ को च्याम्पियन्स ट्रफीको फाइनल भारत पाकिस्तानसँग १ सय ८० रनको फराकिलो अन्तरले पराजित भएको थियो । फाइनलमा भारतीय बलर चलेनन् ।

पाकिस्तानले प्रस्तुत गरेको ३ सय ३९ रनको लक्ष्य पछ्याउने क्रममा भारत १ सय ५८ रनमै अल आउट भएको थियो । रोहित शून्य, धवन २१, कोहली पाँच, धोनी चार र युभराज २२ रनमा आउट भएका थिए । २०१९ सेमिफाइनलमा प्रमुख ब्याट्सम्यानको प्रदर्शन सम्झन लायक रहेन ।

टेस्ट च्याम्पियनसिप फाइनलको दोस्रो इनिङमा कोहली १३, पुजारा १५, गिल आठ र रोहित ३० रनमा आउट भए । प्रमुख प्रतियोगितामा मात्र होईन सिरिजको खेलमा खराब सुरुवात हुँदा कोहलीलाई समालिन कठिन पर्छ । गत डिसेम्बरमा अष्ट्रेलियाविरुद्ध पहिलो टेस्टको दोस्रो इनिङमा ३६ रनमा अल आउट हुन पुग्यो । खराब सुरुवात हुँदा कोहली चार रनमै आउट भए ।

भनिन्छ ठूला प्रतियोगिता ठूला खेलाडीको लागिनै हो । तर कोहली र भारतीय खेलाडीमा त्यो देखिदैन । त्यो २०१९ को एकदिवसिय विश्वकप होस् वा २०२१ को टेस्ट च्याम्पियनसिप फाइनल । २०११ को विश्वकप फाइनलमा श्रीलंकालाई हराउन धोनीले ९१ रनको अविजित उत्कृष्ट इनिङ खेलेका थिए । २०१५ को विश्वकप अष्ट्रेलियालाई जिताउन कप्तान माईकल क्लार्कले ७४ रन जोडेका थिए । २०१९ को सेमिफाइनल ६७ रन र २०२१ को टेस्ट फाइनलमा भारतलाई हराउन विलियम्सनले पहिलो इनिङमा ४९ र ५२ रनको सर्वोत्कृष्ट इनिङ खेले । कोहलीले दबाबमा समालिन सक्ने क्षमता विकास गर्न आवश्यक देखिन्छ ।

१. खेलाडीमाथि विश्वास र धैर्यता कमी

कोहलीको मुख्य कमजोरी खेलाडीमाथि विश्वास र धैर्यता देखाउन नसक्नु हो । टेस्ट फाइनलमा कोहलीले आफ्नो प्रमुख ६ ब्याट्सम्यानमाथि विश्वास गर्न नसक्दा जडेजालाई अलराउन्डरको रुपमा खेलाएका थिए । यता विलियम्सनले आफ्ना प्रमुख ६ ब्याट्सम्यानलाई विश्वास गर्दै पाँच बलर खेलाए । स्पिनरनै खेलाएका थिएनन् । विलियम्सनलाई आफ्ना तीव्र गतिका बलरमाथि पूर्णरुपमा विश्वास थियो र खेलाडीले त्यो विश्वास गुम्न पनि दिएनन् ।

कोहलीले खेलाडीमाथि विश्वास गर्न र गुमाउन समय लगाउदैनन् । भारतले फाइनलमा सुभमन गिललाई खेलायो । गिलले गत डिसेम्बरमा अष्ट्रेलियाविरुद्ध डेब्यू गर्दै राम्रो प्रभाव छाडेका थिए । गिललाई भारतले मयंक अग्रवालको स्थानमा फाइनलमा खेलायो । अग्रवाल २०१८ पछि भारतको पहिलो रोजाईमा खेल्दै सर्वोत्कृष्ट प्रदर्शन गर्दै आएका छन् । अग्रवालले १४ टेस्टमा दुई दोहोरो शतक, तीन शतक र चार अर्धशतक प्रहार गरेका छन् । अनुभव अग्रवालले फाइनलको दबाबमा सम्हालिदै प्रदर्शन गर्न सक्थें । तर कोहलीको विश्वास गिल परे । गिल पहिलो इनिङमा २८ र दोस्रोमा ८ रनमा आउट भए ।

२०१९ को विश्वकपको लागि भारतलाई चौथो नम्बर सर्वाधिक चिन्ताको विषय बनेको थियो । अम्बाती रायूडूलाई तयार पारेको थियो । तर दुईवटा खेलमा राम्रो प्रदर्शन गरेका विजय शंकरलाई सबैलाई आश्चर्य पार्दै विश्वकप टोलीमा समेटे । त्यसैको कारण रायूडुले सन्न्यास लिए । चौथो नम्बरमा विजय भन्दा मनिष पाण्डे धेरै प्रभावकारी र उपयोगी खेलाडी थिए ।

ऋषभ पन्तले खराब प्रदर्शन गरेको भन्दै कोहलीले गत वर्ष न्युजिल्यान्ड भ्रमण सहित खेल खेलमा टोली बाहिरनै राखेका थिए । कोहलीको कप्तानीमा युवा र सिनियर दुबै खेलाडीले टोलीमा सुरक्षित महसुस गर्न सक्दैनन् । जसको असर ठूलो प्रतियोगितामा देखिन्छ ।