सुबास हुमागाईं, काठमाडौं

नेपाली खेलकुद इतिहासमा नतिजाको हिसाबले सर्वाधिक सफल दक्षिण एसियाली खेलकुद मंगलबार भव्य रुपमा सम्पन्न भयो । बुधबार नै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले बालुवाटारस्थित आफ्नै निवासमा सम्पूर्ण पदकधारी खेलाडीलाई बोलाएर विशेष प्याकेज घोषणा गरे । तर घोषणा कार्यक्रम सुरुवातदेखि अन्त्यसम्म असमन्जस मै रहयो ।

दुई साताअघि नै प्याकेज घोषणा कार्यक्रम हुने भनिएपनि कार्यक्रमको दिन विहान प्रधानमन्त्री अस्वस्थ भए । अर्थमन्त्री युवराज खतिवडाले सरकरको प्रतिनिधित्व गर्दै पुरस्कार राशीमा ‘उल्लेखनीय वृद्धि’ हुने भन्दै कार्यक्रम टुंग्याए । बुधबार प्रधानमन्त्री ओलीले खेलाडीको पुरस्कार घोषणा गर्दा स्वर्ण जित्नेलाई ९ लाख, रजत जित्नेलाई ६ लाख र कास्य जित्नेलाई ३ लाख दिने घोषणा गरे । सबै खेलाडीमा हर्ष छायो । तर प्रधानमन्त्री रहेको स्टेजमा भने खेलकुद सम्बद्ध पदाधिकारीसहित प्रधानमन्त्रीबीच लामै कानेखुसि चल्न थाल्यो ।

केहीबेर छलफल नै भएपछि प्रधानमन्त्रीले अर्को निर्णय सुनाए । ‘टिम खेलकुदतर्फ स्वर्ण जित्ने खेलाडीलाई ५ लाख प्रदान गरिनेछ । खेलाडीलाई सिकाउने प्रशिक्षकलाई पनि ५ लाख दिइनेछ । अब अन्य रजत-कास्य लगायत सानोतिनो कुरा पछि मिलाउँला,’ प्रधानमन्त्री ओलीले भने । केहीबेर अघि उत्साहित देखिएका खेलाडीको अनुहार मलिन भयो । केहि खेलाडी कार्यक्रम हल छाडेर बाहिर नै निस्किए ।

विशेषगरी फुटबल र बास्केटबल टोलीका खेलाडीमा नैराश्यता प्रष्ट देख्न सकिन्थ्यो । केहीबेर अघि एकल विधाजस्तै पुरस्कार पाइने खुसीमा रहेका खेलाडीको लागि पुरस्कार राशी झन्डै आधा हुनुले अश्चार्यता सँगै दुखभाव पनि देखिन्थ्यो । खेलाडीहरु आ-आफ्ना संघका पदाधिकारी सामुन्ने गुनासो लिएर पुग्दै थिए । संघका पदाधिकारी पनि आश्चर्यमा रहनु स्वभाविक नै थियो ।

यसपटक दक्षिण एसियाली खेलकुदमा ४ खेलको लागि मात्र दर्शकहरुले टिकट काट्नुपर्ने व्यवस्था रहेको थियो । बास्केटबल, क्रिकेट, फुटबल र भलिबल हेर्न २ सय देखि २ हजारसम्म दरका टिकट काटेर लाखौंको संख्यामा दर्शकहरुले खेल हेरे । लोकप्रियताको हिसाबले व्यक्तिगत खेलभन्दा समूहगत खेलमा नै दर्शकहरुको बढी रुची रहन्छ । खेलाडीहरुको आवद्धता हेर्ने हो भने पनि संख्याको हिसाबले समूहगत खेलाडीमा नै बढी खेलाडी हुने गर्दछन् । आम जनमानसमा समूहगत खेलको नै प्रभाव बढी रहेको पाइन्छ ।

फुटबलको टिकट मात्र हिसाब गर्ने हो भने राष्ट्रिय खेलकुद परिषदले सागमा मात्र झन्डै साढे ३ करोड रुपैयाँ हाराहरी टिकटबाट आम्दानी गरेको एन्फाले जनाएको छ । यसबाहेक भलिबल र बास्केटबलमा पनि कभर्ड हल बिरलै खालि देखियो । क्रिकेटको हकमा मूल्य चर्को रहेको भन्दै विरोध भएपछि आयोजकले मूल्य समायोजन गर्नु परेको थियो ।

व्यावसायिकताको पक्षमा हेर्ने हो भनेपनि व्यक्तिगत खेलभन्दा समूहगत खेल नै अगाडि छन् । राखेपले विज्ञापन तथा प्रायोजक सम्झौता गर्दा पनि दर्शकहरु लक्षित विज्ञापन समूहगत खेलमा नै बढी हुने कारण विभिन्न कम्पनिसँग सम्झौता गरेको थियो । अन्य खेलको तुलनामा समूहगत खेल हुने स्थानमा विज्ञापनका बोर्डहरु देखिन्थे । तर अन्त्यमा आम्दानीनै हुने स्रोतका खेललाई पुरस्कारमा केहि अन्याय भएको महसुस गर्न सकिन्छ । व्यक्तिगत खेलमा रजत जित्ने भन्दा समूहगत खेलमा स्वर्ण जित्नेले कम पुरस्कार पाउनु जायज देखिदैन ।

इतिहास पल्टाउने हो भने यसपटक बास्केटबल टोलीले सहभागी भएको चारै स्पर्धामा इतिहास रचेको छ । महिला सिनियर टोलीले ऐतिहासिक रजत पदक हात पार्यो । विश्व च्याम्पियनसिपमा खेल्ने भारतीय टोलीसँग फाइनलमा पराजित भएपछि नेपाल दोस्रो भएको थियो । पुरुष सिनियर टोलीले पनि पहिलोपटक कास्य पदक जित्दै इतिहास रच्यो । यस्तै ३ बाइ ३ तर्फ पुरुष टोली फाइनलमा भारतसँग पराजित हुँदै रजतमा सिमित भयो । महिला ३ बाइ ३ मा पनि नेपालले कास्य पदक जित्यो ।

महिला फुटबल टोलीले भारतसँग पराजित हुँदै पुन: एकपटक रजत पदकमा सिमित भयो । बीच भलिबलमा पनि महिला टोलीले कास्य पदक जित्यो । मार्सल आर्ट्सको तेक्वान्दोमा पुम्से र करातेमा कातातर्फ टिम इभेन्ट पनि थिए । उक्त इभेन्टमा खेल्ने खेलाडीले व्यक्तिगत खेलाडीझैं प्रशिक्षण त गर्नु पर्छ नै, अझ थप प्रशिक्षण आफ्ना साथी खेलाडीसँग टिम इभेन्टका लागि थप मिहिनेत गर्नुपर्ने अवस्था छ ।

पुरुष बास्केटबल टोलीका कप्तान सदिश प्रधानले सरकारको निर्णयप्रति असन्तुष्टि व्यक्त गरे । ‘ हामीले पनि देशको लागि खेलेका हौं । जति मिहिनेत अन्य खेलका खेलाडीले गर्नुहुन्छ, हामी पनि उत्तिकै गर्छौं । देशका लागि दिनरात लागेका छौं । सरकारबाट सबै खेलाडीलाई समान व्यवहार हुनु पर्ने होइन र ?,’ उनले प्रश्न गरे ।

बास्केटबल टोलीझैं कीर्तिमानी स्वर्ण जित्न सफल पुरुष फुटबल टोलीका अधिकांश खेलाडी सरकारको निर्णयप्रति खुसी देखिएनन् । सागको गत संस्करणमा पनि स्वर्ण जितेको फुटबल टोलीका हरेक सदस्यले त्यसबेला जनही ५ लाख रुपैयाँ प्राप्त गरेका थिए । सरकारले पुरस्कार राशीमा उल्लेखनीय वृद्धि हुने बताएपछि उत्साहित देखिएका खेलाडीले उचित निर्णय नभएको दुखेसो पोखे । ‘ पछिल्लो संस्करण जित्दा ५ लाख दिइएको थियो । यसपटक पनि ५ लाख नै प्रदान गरिने सुन्यौं । केहि दिनअघि मात्र उल्लेखनीय वृद्धि हुन्छ भनिएको थियो, के हो बुझ्न सकिरहेका छैनौं,’ उनले थपे ।

महिला भलिबल टोलीले ऐतिहासिक रजत पदक जित्ने क्रममा फाइनलमा भारतको सामना गरेको थियो । एक समय जितनजिक पुगिसकेको टोली अन्त्यमा दुर्भाग्यपूर्ण रुपमा पराजित हुन पुगेको थियो । उक्त खेल हेर्न उपराष्ट्रपति, राखेप सदस्य सचिव, ओलम्पिक कमिटिका अध्यक्ष लगायत उच्च ओहोदाका व्यक्तिहरुको बाक्लो उपस्थिति रहेको थियो । सोहि अनुरुप उपस्थिति फुटबल र क्रिकेटमा पनि देखियो । तर व्यक्तिगत खेलमा भने उक्त किसिमको उपस्थिति बिरलै देखियो ।

समूहगत खेलकुद एकताको प्रतिक मानिन्छ । विभिन् क्षेत्र, भाषा, समुदाय, वर्ग, लगायतबाट एकै ठाउँमा आएर देशको प्रतिनिधित्व गर्दा हरेक खेलाडीले एक व्यक्तिगत खेलमा खेल्ने जतिकै मिहिनेत गरेको हुन्छ । अझ भनौं, समूहगत खेलमा खेल्दा त आफ्नो प्रदर्शन मात्र नभएर अन्य खेलाडीसँगको समन्वयबारे पनि उत्तिकै ख्याल राख्नुपर्छ ।

व्यक्तिगत र समूहगत खेलको महत्त्व आ-आफ्नो ठाउँमा उत्तिकै पृथक छन् । दुवैतर्फ खेलाडीले जितको लागि खेल्छ, आफ्नो तर्फबाट देशको नाम राख्न हरप्रयास गर्छ । सरकारले सबै खेलाडीलाई एकै नजरले हेर्नु जरुरि छ । चाहे त्यो पुरस्कार दिने पक्षमा होस् या सुविधा र अवसर । पुरस्कार राशी घोषणा गर्दा भएको असमानतालाई सच्याउने अझैपनि समय छ । हुन त सरकार आफैं पनि पुरस्कार राशी के राख्ने विषयमा यकिन निर्णय गर्न सकेको छैन । तर अन्तिम निर्णय गर्दा सरकारको निर्णयले सबै खेलाडीलाई ‘समान’ गर्न सकिन्न भने कम्तिमा ‘न्याय’ गर्नु आवश्यक छ ।