राजबहादुर सिंह (आरबी राजा), राष्ट्रिय फुटबल टोलीका पूर्व कप्तान एवम् पूर्व सदस्य सचिव, राखेप

सिंहको ८८ बर्षको उमेरमा शुक्रबार राती १० बजे छाउनीस्थित निवासमा निधन भएको थियो । शनिबार पशुपति आर्यघाटमा उनको अन्तिम संस्कार भएको थियो । उनका श्रीमती, २ छोरा र १ छोरी छन् । फुटबलर्स मिसन टुगेदर्सले प्रकाशित गरेको फुटबलरको समर्पण फुटबलरलाई नामक स्मारिकाबाट उनको संस्मरण साभार यसप्रकार छ :

जन्म त मेरो भारतको जयनगरमा भयो, १९८९ सालमा । हाम्रो पुख्र्यौली घर असनमै हो । तर राणा शासनमा सरकार लाग्यो । हाम्रो सर्वस्वहरण भयो । मेरो बुबा शमशेरबहादुर सिंहसहित सारा परिवार भारत निर्वाचित हुनुपर्यो, राजनीतिक कारणले ।

मैले फुटबलको गुण जयनगरमा नै सिकें, १–२ कक्षा देखि नै । त्यहाँ विद्यालयमा धेरै खेल खेलिन्थ्यो, तर सबै भन्दा मन भने फुटबलै पर्ने । त्यहाँ खेल्ने माहोल त थियो, यहाँ भन्दा । तर, परिवार भने मैले खेल्दा कहिल्यै खुसी भएनन् । अनि, १४–१५ वर्षकै उमेरमा म नेपाल फर्किएँ । राणा शासनको समाप्तिसँगै सबै परिवार काठमाडौं फर्किए । हामीले सरकारीकरण भएको घरजग्गा त फिर्ता पायौं नै साथै क्षतिपूर्तिबापत १० हजार रुपैयाँ पनि पाइएको थियो ।

मैले २०११ सालमा पहिलो पटक विद्या व्यायाम मन्दिरका लागि ए डिभिजन लिग खेले । त्यही वर्ष श्याम शाह (युद्धविक्रम शाह) ले नेतृत्व गर्नुभएको टोलीमा समावेश भएर कोलकातामा गएर पनि खेले । भारतीय फुटबल संघ (आइएएफ) सिल्ड खेल्न गएका थियौं । त्यो खेलमा म उपकप्तान थिए । त्यसपछि सन् १९५३ मा पहिलो पटक मेरो कप्तानीमा पाकिस्तानमा गएर खेलियो ।

सन् १९६३ पूर्वी पाकिस्तानको ढाकामा आयोजित आगा खाँ गोल्डमा पनि कप्तानी गरे । त्यसबेला हामीले खेलेका तीन खेलमध्ये एक खेल जितेका थियौं । वान्डरस् क्लब र पश्चिमी पाकिस्तानले हामीलाई हराए । तर, पाकिस्तान पुलिसलाई भने हामीले हरायौं । प्रकाशविक्रम शाहले हानेको गोलले हाम्रो जित सुनिश्चत भएको थियो । नेपालले विदेशी भूमिमा जितेको पहिलो खेल त्यहि थियो ।

उमेरले ८६ वर्ष भन्दा बढी भइसकियो । शरीर अनि स्मरणशक्ति कमजोर बनिसक्यो । कतिपय कुरा बिर्सिसके । त्यसका लागि त मैले क्षमा माग्नैपर्छ । इतिहास खोतल्ने यो अभियानमा मेरो शारीरिक क्षमताका कारण कतिपय इतिहास मसँगै हराउला कि भन्ने भय पो जाग्यो । फुटबल अत्यन्त झगडालु खेल हुन्थ्यो, त्यसबेला । प्रायजसो खेल झगडामै टुंगिन्थ्यो ।

२०२० सालमा फुटबलबाट सन्यास लिएपछि मैले रफ्रीका रुपमा पनि काम गरे । २०२३–२४ साल तिर आयोजित त्रिभुवन च्यालेन्ज सिल्डमा देहरादुन तथा कोलकाताको बर्ड क्लबबीचको खेलमा झगडा नै पर्यो । कोलकाताको क्लबका खेलाडीले हानेको लात्ती लागेर हिरा गुरुङ नराम्रोसँग घाइते बने । त्यो प्रहारका कारण उनको एउटा किड्नी नै ड्यामेज भएको थियो ।

सो खेलमा झगडा हुन सक्छ भने अनुमानकै आधारमा अरु रेफ्रीले त्यो खेल खेलाउन मानेनन् । अनि म मैदानमा छिरे । मेरो स्वभाव अलि कडा नै थियो । त्यसैले आँट पनि गरे । कतिपय खेल खेलाउँदा त मैले समेत झन्डै पिटाइए खाएको घटना पनि छन् । तर, यकिन गरेर भन्न सक्ने अवस्था छैन ।
मैले खेल्नका लागि १० वर्ष त पढाई नै छाडे ।

तर, पछि नपढि हुँदैन भन्ने चेतका कारण इतिहासमा स्नातकोत्तर गरेर त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा समेत पढाए । राजनीति गरेकै कारण सहाना प्रधानसहित मलाई पनि जागरिबाट निकालियो । उहाँ कम्युनिष्ट, म कांग्रेसी विचारधारा राख्ने । मेरो जीवनको पछिल्लो कही समय खेल व्यवस्थापन पनि पनि बित्यो ।

तत्कालिन अधिकारकुमार बुसन्धरा राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप) को संरक्षक हुँदा लामो समय सदस्यका रुपमा कार्य गरे । सन् १९९३ मा त सदस्य सचिव नै भए । मेरो त्यो कार्यकालमा बंगलादेशमा आयोजित दक्षिण एसियाली खेलकुद (तत्कालिन साफ, हालको साग)मा नेपालले भाग लियो ।

कुनै खेलले स्वर्ण पदक जित्न नसक्दा दुःख लागिरहेको अवस्थामा अन्त्यमा फुटबलले नै एक मात्र स्वर्ण पदक दिलायो । सबै दुःख भुलेर म त्यो सफलतामा अति रमाए । त्यसपछि मलाई खेलकुद परिषद्बाट हटाइयो । अनि खेलकुदबाट टाढै बसे । तर, अहिले पनि खेलकुदको साह्रै मोह लाग्छ । टेलिभिजनमा समते खेलकुदबाहेक केही हेर्दिन ।

म खेल व्यवस्थापनमा रहे । तर, कहिल्यै आफू अनुरुप काम गर्नै मौका पाइएन । मलाई सधै खेलकुदको भने जस्तो विकास हुन नसकेकोमा चिन्ता भने लागिरहन्छ । खेल छाडेपछि धेरैले मलाई माया पनि मारे । मलाई सम्झने कमै भए । त्यसले पनि कहिलेकाहीँ मन बिझाउँछ । जे भएपनि यो जीवनमा मलाई खेलकुदको मोहले छाड्न सक्दैन ।

साभार– फुटबलर्स मिसन टुगेदर्सले प्रकाशित गरेको फुटबलरको समर्पण फुटबलरलाई नामक स्मारिकाबाट गरिएको हो । मिसनसँग हाम्रो खेलकुद डटकमले अनलाइन सहकार्य गरेकाले आउने दिनमा स्मारिकामा रहेका अन्य लेख क्रमश: प्रकाशित हुनेछ ।

नेपालका पूर्वकप्तानहरुको संस्मरणहरु